Sürgücü Ahmet Ağa Köprüsü İRFAN YILDIZ - ERKAN KOÇ

Özet:

Mardin ilk çağlardan günümüze birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Bu medeniyetlerden günümüze çeşitli mimari eserler kalmıştır. Bu yapıların önemli bir grubunu oluşturan köprülerden Mardin ilinin sınırları içerisinde günümüze ulaşan sekiz köprü ele alınmıştır. Köprülerden ikisi Kızıltepe’de, üçü Savur’da ikisi Nusaybin’de biri ise Dargeçit’de yer almaktadır. Bunlar Roma, Artuklu ve Osmanlı dönemlerinde inşa edilmiş olup, her bir yapı dönemlerinin mimari özelliklerini üzerinde taşımaktadır. Dara I. Köprü ve Dara II. Köprü Roma dönemine ait eserlerdir. Kızıltepe İlçesi’ndeki Dunaysır Köprüsü ile Harzem Köprüsü, Artuklu döneminde inşa edilmiştir. Savur İlçesi’nde bulunan Başkavak (Ahmedi) Köyü Köprüsü, Hisarkaya Köyü Köprüsü, Sürgücü Ahmet Ağa Köprüsü ile Dargeçit İlçesi’ndeki, Dargeçit Köprüsü ise, Osmanlı döneminden kalmadır. Yapılan bu çalışma kapsamında sekiz köprü kısaca tanıtılmış ve bunların köprü mimarisi içerisindeki yeri belirlenmeye çalışılmıştır.

1. Giriş

Mardin ili, tarih boyunca çeşitli isimlerle anılmıştır. Süryaniler şehre, Süryanice “kale ya da kaleler” anlamına gelen “Merdin, Merdi, Merdo, Mirdo, Merde, Marda, Mardin” adını vermişlerdir. Şehir, Bizanslılar döneminde Maride, Mardia; Abbasi döneminde “Maridin”; Artuklular, Akkoyunlular ve Osmanlılar dönemlerinde ise “Mardin” olarak adlandırılmıştır.

Mardin’de ilk yerleşme, M.Ö 4500’lü yıllarda başlamış olup daha sonraları sırasıyla Saburiler, Sümerler, Akadlar, Babilliler, Mitanililer, Asurlular, Persler, Romalılar, Bizanslılar, Emevi ve Abbasiler, Artuklular, Eyyubiler, Selçuklular, Akkoyunlular ve Osmanlılar ilde hüküm sürmüşlerdir. Bu devletlerden özellikle Artuklular ve Akkoyunlular döneminde imar faaliyetlerine büyük önem verilmiş ve birçok anıtsal yapı inşa edilmiştir.

Bu makale kapsamında Mardin ili ve çevresinde ilk çağlardan itibaren yapılmış köprü mimarisine ait örnekler ele alınacaktır.

Bilindiği gibi köprülerin inşasında işlevsel özellikleri yanında anıtsal ve estetik nitelikler ön plana çıkmış ve mimarlık tarihi açısından dikkat çeken önemli bir yapı grubunu oluşturmuştur.

Sürgücü Ahmet Ağa Köprüsü

Köprü, Diyarbakır – Sürgücü yolunda, Şeyhan Çayı üzerindedir.

Plan, malzeme ve teknik özelliklerinden hareketle yapının XVIII.–XIX. yüzyılda inşa edildiği anlaşılmaktadır (Yıldız, 2010, s.140). Çeşitli dönemlerde geçirdiği onarımlarla günümüze ulaşan yapı, sağlamdır ve kullanılmaktadır (Fotoğraf 9). Köprü, doğu - batı istikametinde uzanmaktadır. Yolu düz olan, yuvarlak kemerli, beş gözlü köprüler grubuna girmektedir. Yapının döşeme uzunluğu 48.50 m., genişliği 5.80 m. ve yüksekliği yaklaşık olarak 5.60 m.’dir (Çizim–7). Ayaklarda taşıyıcı olarak sivri kemer kullanılmıştır. Köprünün ayakları 1.70 m. genişliğinde ve 5.20 m. derinliğindedir. Köprü ayaklarının memba yönünde, üst kısımları yarım piramidal külahla sonlanan üçgen tabanlı dört adet sel yaran mevcuttur. Yapının üzerinde herhangi bir süsleme bulunmamaktadır.

Köprü, sarı renkli düzgün kesme taş malzemeden inşa edilmiştir.

4. Sonuç

Mardin ve çevresinde toplam sekiz köprü mevcuttur. Dara’da bulunan Dara köprüleri, Roma döneminde inşa ediliş çeşitli dönemlerde onarımlar geçirmiştir. Bu köprülerin ikisi de üç gözlüdür.

Dara I. Köprü günümüzde sağlamdır. Dara II. Köprü ise günümüzde yıkılmış, iki gözü ayakta kalmıştır. Kızıltepe ilçesinde bulunan Dunaysır Köprüsü ile Savur ilçesinin Sürgücü beldesinde bulunan Sürgücü Ahmet Ağa Köprüsü beş gözlüdür ve günümüzde kullanılmaktadır. Harzem Köprüsü ile Hisarkaya Köyü Köprüsü üç gözlü olup sağlamdır. Dargeçit Köprüsü tek gözlüdür. Başkavak (Ahmedi) Köyü Köprüsü ise 14 gözlü olup Artukluların çok gözlü köprülerinin bir varyasyonudur. Bu köprü, Mardin köprüleri içerisinde en çok göze sahip olan köprüdür. Osmanlı’nın son dönemlerinde inşa edilen Dargeçit, Sürgücü Ahmet Ağa, Hisarkaya ve Başkavak (Ahmedi) Köyü köprüleri  önemlerinin özelliklerini yansıtmaktadır. Dunaysır ile Harzem köprüleri, Artuklular döneminde inşa edilmiş olup Artuklu köprülerinin özelliklerini taşımaktadır. Dara’da bulunan Dara I. ve II. köprüleri ise Romalılar döneminde inşa edilmiş olup daha sonraki dönemlerde geçirdikleri onarımlardan dolayı dönemlerinin özelliklerini kısmen kaybetmişlerdir.

Başkavak (Ahmedi) Köyü, Hisarkaya Köyü, Dunaysır, Harzem, Sürgücü Ahmet Ağa köprüleri kesme taş malzemeden, Dargeçit Köprüsü ise kırma taş malzemeden inşa edilmiştir. Köprüler üzerinde herhangi bir süsleme öğesi tespit edilmemiştir.

İnşa edildikleri dönemin birer kültürel kimliğini yansıtan bu köprülerin korunup gelecek nesillere aktarılması en büyük temennimizdir.

İrfan Yıldız, Erkan Koç

KAYNAK: Mardin’deki Tarihi Köprüler Üzerine Bir Değerlendirme

Mukaddime, Sayı 2, 2010