SÜRGÜCÜ İSA AĞA SU DEĞİRMENİ (AŞÊ İSO)

İsa Su Değirmeni (Aşê İso), Mardin ili, Savur ilçesine 15km uzaklıkta bulunan Sürgücü (Ewina) Mahallesi’nde, Ahmet Ağa Köprüsü’nün güneyinde yer almaktadır. İnşa kitabesi olmayan değirmenin ne zaman ve kim tarafından yapıldığı bilinmemektedir. İ. Yıldız tarafından Pir İsa Değirmeni olarak da adlandırılan değirmen, Savur Emiri Hacı Abdullah Bey tarafından 19.yy’da inşa edilmiş olan bölgedeki Pir İsa Türbesi ile çağdaş olmalıdır. Yöredeki halk, değirmenin Pir İsa’nın anısına Hacı Abdullah Bey tarafından inşa edildiğini söylemektedir. Plan özelliği, inşa tekniği, kullanılan malzeme ve yöre halkının verdiği bilgilerden hareketle değirmenin, 18.-19. yy’da inşa edildiği düşünülmektedir (1). Günümüzde harabe durumda olan, üst örtüsü büyük oranda yıkılan değirmenin iki mekânı ana kayaya oyularak elde edilmiş, diğer mekânlar ise kesme taş ve moloz taştan inşa edilmiştir. “U” planlı olan değirmen, üç mekân, su haznesi ve su oluğundan oluşmaktadır. İçten çapraz tonoz ve beşik tonozlu olan değirmen; dıştan üzeri düz dam şeklinde yapılmıştır.

Güneyde bulunan sivri kemerli eyvanın kuzeyinde yer alan, 1,55m genişliğinde, 1,60m derinliğinde ve 1,80m yüksekliğindeki açıklıktan değirmene geçilmektedir. Bu açıklığın dışında değirmenin üzerinde bulunan merdiven ile de öğütme mekânına inilmektedir. Öğütme mekânı, doğu-batı yönünde 4,0m, kuzey-güney yönünde 8,0m ölçülerinde olup dikdörtgen planlıdır. Öğütme mekânında büyük oranda tahrip olmuş ve günümüze sadece öğütme taşının gelebildiği öğütme haznesi bulunmaktadır. Çapraz tonozlu öğütme mekânının güneyinde ve kuzeyinde kayaya oyularak elde edilen dikdörtgen planlı mekânların depo veya hayvanlar için kullanıldığı düşünülmektedir. Öğütme haznesindeki mekanizmayı çalıştıran su, doğuda bulunan yuvarlak kemerli tahliye açıklığından dere ile birleşmektedir.

Öğütme mekânının kuzeybatısında kayaya oyularak yapılmış ince ve dar bir koridor bulunmaktadır. Öğütme mekânı ve etrafında yer alan kayaya oyularak elde edilmiş mekânlarda, mazgal pencere açıklıkları, yuvarlak kemerli nişler ve ocak nişleri yer almaktadır. Bunlarında dışında kayaya oyularak elde edilen mekânlarda kandil nişleri de bulunmaktadır. Öğütme mekânının batısında, ağız çapı 2,20m, ortalama derinliği ise 3,0m olan su haznesi bulunmaktadır. Su haznesine batıda bulunan 8,0m uzunluğunda ve 1,0m genişliğindeki oluktan su taşınmaktadır.

Yoğun tahribata maruz kalan değirmende bazı bölümler yıkılmıştır. Beşeri ve doğal etmenler sebebiyle kirlenmeler, parça kopmaları, biyolojik bozulmalar, küflenme ve tuzlanma görülmektedir.