ÖZET
Şer‘iyye sicilleri bölgesel ve şehir tarihi araştırmalarında son derece önemli yer tutmaktadır. Tez konumuz olan 244 Numaralı Mardin Şer’iyye Sicili de Mardin’in bölgesel, şehir, kültürel, sosyal ve ekonomik yapısını ayrıntılı bir şekilde bizlere ulaştıran çok önemli bir kaynaktır.
Mardin şehri sosyo-kültürel açıdan kozmopolit bir yapıya sahiptir. Bu özeliğiyle Osmanlı Devleti’nin toplumsal yapısının genel özelliklerini yansıtmaktadır. Mardin kırsalında Müslüman nüfusun yoğunluğu fazladır. Şehir merkezinde ise Gayri-müslim nüfusun yoğunluğunun daha fazla olduğu görülmektedir. Genel olarak Müslümanlar daha çok ziraat, tarım ve hayvancılık gibi ekonomik faaliyetlerle uğraşırlarken, Gayrimüslimler ise daha çok sanat ve ticaret gibi şehirlerde faaliyet gösteren mesleklerle ilgilenmişlerdir.
Bu çalışmayla 1860-63 yılarında Mardin şehrinin mahallelerini, kazalarını ve köylerini, sosyal yapısını, ekonomik faaliyet alanlarını, bu dönemde yaygın olarak kullanılan kişi adlarını, şehir, kaza ve köylerde yaşayan dini grupları ve bunlar arasındaki sosyal ilişkileri yansıtmaya çalıştık.
Anahtar kelimeler: Mardin, Şer’iyye Sicili, dava, mahkeme.
ÖNSÖZ
Tarihi güzellikleri ve sahip olduğu kültürel mirası sebebiyle birçok araştırmacının ilgisini çeken, son yıllarda özellikle Mardin Artuklu Üniversitesi’nin de başlatmış olduğu çalışmalar sayesinde üzerindeki sır perdesini aralayan Mardin şehri; sayısı gün geçtikçe artan ve artacağı hususu şüphe götürmeyen birçok bilimsel çalışmanın ilgi odağı olmuş durumdadır.
Mardin üzerinde yapılan çalışmalarda hiç şüphesiz şer‘iyye silillerinin katkısı büyüktür. Çünkü; şer‘iyye sicillerinde Osmanlı Devleti’ndeki çoğu sancak ve idari bölgenin; sosyal, ekonomik, idari ve kültürel yapısı hakkındaki çok önemli bilgileri görmek mümkündür. Şer’iye Sicilleri, toplumun belli bir dönemine ilişkin her türlü meseleleri kayıt altına almaları hasebiyle yerel tarih araştırmalarında son derece önemli kaynaklardır. Özellikle şehir tarihçiliği üzerine yapılan araştırmalarda bu önemli belgeler büyük değer arz ederler.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde Mardin’e ait birçok Şer‘iyye Sicili bulunmaktadır. Bunların birçoğu gün yüzüne çıkarılmış fakat çalışma konumuzu da teşkil eden 244 Numaralı Mardin Şer’iyye sicili gibi birçok sicil de aydınlanmayı bekleyen defterler arasında yer almaktadırlar.
Burada Mardin’e ait bir Sicili ve bu sicilin içinde bulunan birçok belgeyi bu nacizane çalışmamızla aydınlatmayı hedef edindik. Hedefimize ulaşmak için gereken her türlü gayreti göstermemize rağmen çalışmamızın sadece 1860-63 yılları arasındaki dönemi kapsaması ve bu sicile bağlı kalınması nedeniyle gözden kaçırdığımız bir takım noksanlıklarımız olabilir. Bu sebepten ötürü affımızı rica ediyoruz.
İncelediğimiz sicilin, Mardin toplumunun, sosyal, kültürel idari, ve ekonomik yapısının ortaya çıkmasında büyük yarar sağlayacağını düşünmekteyiz. Ayrıca Osmanlı Devleti’nin şehir tarihi ve mikro tarihine de ışık tutacağını umut etmekteyiz.
Çalışma esnasında değerli bilgi ve görüşlerinden istifade ettiğim saygıdeğer Danışman Hocam Sayın; Yrd. Doç. Dr. Muammer ULUTÜRK’e, değerli Tarih Bölümü hocalarına, maddi ve manevi desteklerini esirgemeyip varlıklarıyla bana güç veren sevgili aile bireylerime, fersahlarca uzaklıkta olmasına rağmen çalışmamın her aşamasında manevi desteklerini eksik etmeyen arkadaşım Bahaddin DEMİR’e yine arşiv ve kaynaklara ulaşma konusunda gereken desteği sağlayan arkadaşım Serhat BOZKURT’a, değerli arkadaşlarım; Şeyhmus ÇALIŞKAN’a, Ahmet ARİ’ye, Muhyeddin ALPKAYA’ya, adlarını burada zikredemediğim fakat gönlümde müstesna bir yer edinmiş tüm dostlarıma ve nihayetinde bu çalışmamın temel konusunu teşkil eden doğduğum topraklara-güzeller güzeli Mardin’ime minnet ve teşekkürü borç biliyorum.
Selam ve saygılarımla..
Sevim SAĞLAM
Batman 2014
Mardin Şerriye Sicilleri 244/2-4
Mahruse-i Mardin’e muzaf Sürgücü Kazası kurasından Şevni Karyesi sâkinlerinden Yusuf Beğ bin Kemal Meclis-i Şer-i Şerîf-i Enver ve mahfel-i din-i hanifi’l-ezherde karye-i mezkûre sâkinlerinden Hüseyin bin Süleyman mahzarında bi-tav’ihi ikrar-ı tam ve takrir-i kelam idüb bundan akdem karye-i mezkûrenin ahalisi iki taraf olub meyanelerinde münazaa vukuunda bendahi tarafeyni iskat ve sulh için mahalli şer’a vardığımda merkûm Hüseyin’in bana vaki olan garazı ve nefsaniyetine mebn-i amden ve bi-ğayri hakkın yerden bir sağir taş ref’iyle ağzıma vurub dişimi darb-ı mezkûr ile kal’ eylediğini bundan beş gün akdem Mardin Meclisi’ne mahsûs olan odada aza-yı meclis hazır oldukları halde akd olunan Meclis-i Şer-i Şerîf-i Enver’de mucibi olan kısası merkûm Hüseyin’den da’vâ ve karye-i mezkûre sâkinlerinden Goro bin Mehmed ve Yusuf bin Temir şehadetleriyle ba’del-inkâr isbat etmeden evvel meyanemizde Müslimün-i muslihun tavassutlarıyla salifüz-zikir da’vâ kısasdan bin sekiz yüz kuruş üzerine inşa-i akd-i sulh eylediklerinde bendahi sulh-u mezkûru kabul ve kablel-iftirak bedel-i sulh-u mezkûru ahz ve kabz ve merkûmun zimmetini da’vâ-yı mezkûreye müteallik kâffe-i deâvi ve mütâlebât ve amme-i eyman ve mühasamatdan ibrâ-i ammi katiu’l-husam ile ibrâ ve iskat eylediğimde oldahi sulh-u mezkûru kabul ve bedel-i sulh olarak bana medfü‘u olan salifüz-zikir bin sekiz yüz kuruşa müteallik da’vâdan kezalik zimmetimi ibrâ-i ‘am ile ibrâ ve iskat ve yekdiğerimizin ibrâsını kabûl etmişiz dediğinde gıbbe’t-tasdiki’l-vicahi’l-muteber mâ-vaka’a bi’t-taleb işbu vesika-i anife-i şarihatü’l-beyani ketb ve imlâ olundu. Tahriran fi’l-yevmi’ttasi‘ min Şehr-i Recebi’l-ferdi li-sene seb’a ve sebiyne ve mieteyni ve elf( 9 Receb li sene 1277).
Şühüdü’l-hal :
Hıytarzade Dervîş Beğ, Molla Mehmed Arabi bin Molla Abdullah, Süleyman Ağa bin efendi Ağa Sürgücü, Ahmed bin Îsa Ağa Sürgücü, Beşar Ağa bin Mehmed Ahmed Ağa, Dervîş babası Sarac, Ahmed Şemdin, Molla Mehmed Haso Şallu, Sado bin Bektaş, es-Seyyid Ali Rıza Efendi Katib-i Mahkeme-i Mardin, Mukayyid-i Mahkeme Ahmed.
Mardin Şerriye Sicilleri 244/20-3
Maruz-u Daileridir ki:
Mardin Sancağı’na muzaf Sürgücü Kazası kurasından Avniye Karyesi sâkinlerinden işbu baisü’l-ilam Yusuf bin Elif nam kimesne Meclis-i Şer-i Şerîf-i Enver’de kaza-i mezkûr kurasından Barı Karyesi muhtarı Mehmed bin Mustafa müvacehesinde üzerine da’vâ ve takrir-i kelam idüb mezkûr Barı Karyesi akarında vaki etraf-ı erbeadan bir tarafı Mehmed bin Halid Ağa mülkü ve bir tarafı mezaristanlara ve bir tarafı Ali bin Said veresesi mülküne ve bir ve taraf-ı rabii tarik-i am ile mahdûd ve mümtaz arazi-i emiriyeden bir kıta susuz tarlam ayağı ceddi kadimden berü hakkı karar ve tasarrufu bana sâbit iken merkûm Mehmed bi-vech-i şer’i zabt ve tasarruf eder olmakla süal olunub izale-i yed olmasından bana teslime tenbih olunmak matlubumdur deyü ba’ded-da’vâ vel-istintak merkûm Mehmed cevabında filhakika vaz-ı yedini ikrar ancak müdde-i mezkûr olvecihle tarlayı mahdûd-i mezkûrde hakkı kararı ve tasarrufu ve kadimden berü mutasarrıf olduğu malümüm değildir deyü inkâr idicek müdde-i mezkûrden müddeasına muvafık beyine taleb olundukda mahallinde adl ve makbülüş-şehade idikleri ihbar olunan avine karyesi sâkinlerinden Abdo ve Saves ve Dervîş bin Hüseyin nam kimesneler Meclis-i Şera haziran olub her biri müdde-i mezbûrun müddeasına muvafık ve kırk seneden beri eben an ceddin tarla-i mahdûde-i mezkûrede hakkı karar ve tasarrufu olduğuna müttehidüllafz velmana eda-i şehâdet-i şer’iyye eylediklerinde şehadetleri ba’de’t-tadil ve’t-tezkiye hayyiz-i kabülde vaki olmağın mücibince tarla-i mezkûre müdde-i merkûm Yusufa teslimine merkûm Mehmed’e tenbih olunduğu vukuu üzere ilam olundu. El-emrü men lehü’l-emr fi 13 Safer sene 78.
Mardin Şerriye Sicilleri 244/59-3
Maruz-u Daileridir ki :
Sadır buyrulan emir ve irade-i valalarına imtisalen Mardin Mahkemesi’nden irsal olunan Hacı Ömer Efendi daileri Sürgücü Kazası kuralarından ... nam karyeteyn tariklerinde mecrühan vefat itmiş olan Aci bin Ami nam kimesnenin laşesi üzerine varub ve turuk kaimmakamlarırından tayin ve tisyar buyrulan Nuri Sami Çavuş ve sâir harirade mükayyedü’l-ism müslimin ile müteveffa-i mezbûrun azası keşf ve nazar eylediklerinde alat-ı carihadan hançer ile göğsünde ve sağ kaburkasında eseri darb ve cerh olunduğu müma-ileyh beyinlerinde ba’del-müayene vel-müşahede mahallinde keşf ve maan mürsel ümena-i şer’ ile Meclis-i Şera gelüb ala vukui’l-hal inha ve takrir eyledikleri huzur-u Alilerine ilam olundu. El-emrü limen lehü’l-emr. Tahriran fi’l-yevmisisalisi vel-işrin min Şevvali’l-müazzam sene tisa ve sebiyne ve mieteyni ve elf ( 23 Şevval sene 1279).
Mardin Şerriye Sicilleri 244/59-8
Maruz-u Daileridir ki:
Mardin’e muzaf Sürekci Kazası kurasından Tazyana Karyesi ahalisinden iken bundan akdem katilen vefat iden Mehmed bin Süleyman bin Mehmed’in katili olub madde-i katl üzerine ba’del-hükm ves-sübüt hasbizade marifetiyle ilam ve mazbatası takdim kılınmış olan karye-i mezkûre sâkinlerinden derün-i arzuhalde mestürü’l-isim olan Hasan bin Osman malül ve meriz olduğu hasebiyle ihracına ba-arzuhal istida ve tabib-i askeriyeye ba’del-havale kaçkun ihracı ba ilam ifade eylediğine mebni nefsi Mardin’de Şemkinli Abdülkerim hanesinde vefatının vukuuyla cenazesinin marife’t-i şer’ ile keşfine sadır buyrulan emri valalalarina imtisalen Mardin Mahkemesi’nden irsal olunan veli beğ efendi bin Mehmed Said Efendi ile taraf-ı kaimmakamilerinden tayin ve irsal buyrulan zabtiye çavuşu Mehmed Servi ve tabib-i askeriye bulunan şenk ile beraber varub azası keşf ve nazar eylediklerinde müteveffa mezbûr göğsünde çiban tevellüdüyle karnı delinmiş ve göğsü dahi tutulmuş ve ... ve sesi dahi zahimdar ve malül olub ille’t-i mezkûreden vuku vefatı tabib müma-ileyh ifadesiden anlaşılmış isede müma-ileyh daileri dahi laşesi ba’del-müayene vel-müşahede ille’t-i mezkûreden başka eseri darb ve cerhi görülmediği mahallinde ketb tahrir ve maan mürsel ümena-i şera gelüb ala vukuihi inha vet akrir eyledikleri huzur-u âlilerine ilam olundu. El-emrü li-men lehü’l-emr. Fi gırre-i Zilkade sene 279.
Kaynak:
244 NUMARALI MARDİN ŞER‘İYYE SİCİLİ
(TRANSKRİPSİYON ve DEĞERLENDİRMESİ
(HİCRİ 1277-80 /MİLADİ 1860-63)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder