Savur ve Sürgücü deki Mezar Taşları. Mehmet Fatih PULLU

 

ÖNSÖZ

Mezar taşları bir milletin belleği konumundadır. Mezar taşları tarihi bölge olma bakımından büyük önem taşımaktadır. Anadolu’nun her bölgesinde o bölgeye ve kültüre has mezar taşları bulunmaktadır.

Mezar taşları bulundukları bölgenin kültürünü, geleneklerini, yaşam tarzını, inançlarını en iyi şekilde gösteren eserlerdir. Mezar taşları aynı zamanda ait oldukları dönemin edebi yönünü de bize aksettirmektedir.

Savur gibi nüfusu az coğrafi yapısı küçük olan bir ilçe nin çoğu tahrip olmasına rağmen ait oldukları dönemi yansıtan mezar taşlarını bulundurması açısından oldukça önemlidir. Buradaki mezar taşları incelemeye değer önemli birer eserdir.

Bu çalışmada hedeflenen amaç şartları zor olan bu bölgedeki mezar taşlarını tespit etmek bu mezar taşlarının Türk sanatındaki konumunu ve önemini tespit edip vurgulamaktır.

Öğrencilik yıllarımda ders aldığım ve kendisinden etkilendiğim bu çalışmamda bana sürekli desteklerini sunan ve fikirleriyle bana yön veren danışman hocam Prof. Dr. Abdulhamit TÜFEKÇİOĞLU’na ve Yrd. Doç. Dr. Mehmet TOP’a, Yrd. Doç. Dr. İrfan YILDIZ’a ve Uzman Zekai ERDAL’a şükranlarımı ve saygılarımı sunarım.

Ayrıca çizimler konusunda bana yardımcı olan Hayri ÇOKTAN’a arazi çalışmalarımda bana destek olan arkadaşım Selehattin  POLAT’a kitabelerin okunmasında yardımları dokunan emekli imam Muhyettin OKÇU’ya ve bana her zaman destek olan eşime ve oğluma teşekkürlerimi ve saygılarımı sunarım.

VAN – 2010 Mehmet Fatih PULLU

ADI : ŞEMDİN MEHMED’İN MEZARI

BULUNDUĞU YER : SAVUR SÜRGÜCÜ BELDESİNDE

TARİHİ : 1177/1763

İNCELENME TARİHİ : 18.12.2009

FOTOĞRAF NO : 1

TANIM : Mezar Şemdin Muhammed’e ait olan mezar 110 (boy) x 47 (en) x15 (kalınlık) cm. ölçülerinde ayak şahidesine sahiptir. Tahrip olmuş; 290 (uzunluk) 106 (genişlik) 15 (yükseklik) ölçülerine sahip bir sandukadan oluşmaktadır. Sadece ayak şahide sağlam vaziyettedir. Sanduka büyük ölçüde tahribata uğramıştır (Fot:1) .

Ayak şahidesinde herhangi bir süsleme bulunmamaktadır. Ayak şahidesinin sülüs yazı türüyle yazılmış kitabe Arapça olup taş malzemeye kabartma tekniğiyle hakkedilmiştir.  Dikdörtgen gövdeli şahide dilimli kemere sahip bir tepelikle son bulmaktadır.

Hasar gören mezarın sanduka kısmının bazı parçalarında mukarnas süsleme bulunmaktadır. .

KİTABELER

Ayak Şahidesi (İç Yüzü)

Metni Okunuşu

-1 يا رحيم 1- Yâ Râhim -2 قد توفي ..... شمدين 2- Kad tüvuffiye….. Şemdîn 3 - محمد 1188 3- Muhammed 1188

Anlamı: Ey Rahim olan Allah’ım Şemdin Muhammed 1188 yılında vefat etti.

KATALOG NO : 5.2

ADI : MUSTAFA EFENDİNİN OĞLU MOLLA ALİ’NİN MEZARI

TARİHİ : 1266/1849

BULUNDUĞU YER : Sürgücü Merkez Mezarlığı

İNCELEME TARİHİ : 18.12.2009

FOTOĞRAF NO : 2-4

TANIM: Kabir, baş ve ayak şahideli olup pehle taşlı mezar tipindedir. ( Fot:2) Fazlaca yıpranmış olan kitabesine göre Mustafa Efendinin oğlu Molla Ali’ye ait mezardır.

Baş şahidesi118 (boy)x40 (en) x 16(kalınlık) cm. ölçülerinde olup dikdörtgen bir gövdeye sahip olup; üç kademeli bir profillenme yaptıktan sonra üstte yuvarlak bir kemerle sonlanmaktadır. Alınlık kısmınında palmet motifine yer verilmiş olup hemen alt kısmında damla motifine yer veilmiş olup damla motifinin köşelerinde geometrik süslemeler yer almaktadır. Damla motifinin kenarlarında palmet motiflerine yer verilmiştir. Şahidenin iç yüzeyinde yedi satır olarak sülüs yazıyla Arapça olarak kabartma tekniğiyle kitabe metni yazılmıştır (Fot:3)

Ayak şahidesi 110 (boy)x36 (en)x15 (kalınlık) cm ölçülerinde olup dikdörtgen bir gövdeye sahip olup üstten yuvarlak bir kemer ile sonlanmaktadır. Ayak şahidesini iç yüzeyinin gövde kısmında Arapça olarak dört satır yazıya yer verilmiştir. Alınlık kısmınında palmet motifi yer almaktadır. Damla motifinin kenarlarında kıvrık dal motiflerine yer verilmiştir. (Fot:4)

İncelediğimiz mezar taşları arasında yazıyla sadece bu mezarda tarih yazıyla verilmiştir.

KİTABELER

Baş Şahidesi (İç Yüzü)

Metni Okunuşu -1 يا رحيم 1- Ya Rahîm -2 آن شفيعي يا أمام الحرمين 2- Kün Şefi’i ya İmam’el’haremeyn -3 خيرة الله في الخلق انت شفيعي 3- Hiretü’llâhi fi’l-halkı ente şefi’î -4 آن آخذا بيدي يا مددي 4- Kün Âhizen bi yedî yâ mededî -5 في القيامة عند جمبع 5- Fi’l-kiyâmeti inde cemî’i -6 يا رحمة للعامين 6- Yâ Rahmeten li’l-âlemin

Anlamı: Ey Allah’ın Resulü bana şefaatçı ol ey iki haremin imamı, kainatta Allah’ın en seçkin kulu sen şefaatçım ol, elimden sen tut ey imdadım, kıyamette toplum içinde (sen bana şefaat et) ey alemlerin rahmeti.

Ayak Şahidesi (İç Yüzü)

Metni Okunuşu

-1 مرقدابن اجى مصطفى افندي 1- Merkadı Hacı Mustafa efendi 2 -ملا علي آغا إبن شمديم آغا. 2- Molla Ali ağa ibni Şemdin ağa… -3 في سنة الف و مأة 3- Fi seneti elfin ve mietin -4 و ستة و ستين 4- Ve sittetin ve sitine

Anlamı: Mustafa efendi ….  Kabri, Şemdin ağa oğlu Molla Ali Ağa oğlu Mustafa, Bin yüz altmış altı.

KATALOG NO : 5.3

ADI : ŞEMSEDDİN’İN MEZARI

TARİHİ : 1282/1865

BULUNDUĞU YER : Sürgücü Merkez Mezarlığı

İNCELEME TARİHİ : 18.12.2009

FOTOĞRAF NO : 5-7

TANIM : Kabir baş ve ayak şahidelerinden meydana gelmekte olup pehle taşlı mezar tipindedir. Mezar 190 cm uzunluğuna sahip olup pehle taşlarının yerden yüksekliği 7 cm. dir. Pehle taşlarının yüzeylerinde herhangi bir süsleme mevcut değildir. Kalker taşı malzemeden yapılmıştır. Kitabeleri Osmanlıcadır (Fot : 5).

Baş şahidesi  118 (yükseklik) x 38 (kalınlık) x 15 (genişlik) cm. ölçülerinde olup sülüs hatlı olup kitabesi kabartma tekniği ile hakkedilmiştir. Yuvarlak kemer alınlıklı bir tepelik ve dikdörtgen fomlu bir gövdeye sahip olan baş şahidenin alınlık kısmında damla motifi içinde “Ya vasial’ kerem” lafzına yer verilmiştir. Gövde kısmında cetvellerle ayrılmış yedi satır bulunmaktadır; satırlar ve cetveller aşağıya doğru daralarak üçgen formu kazanmıştır. Kitabe Osmanlıca olarak verilmiştir. (Fot:6).

Ayak Şahidesin  113 (yükseklik) x 38 (kalınlık) x15(genişlik) cm. ölçülerindedir. Yuvarlak kemer alınlıkla bir tepelik ve dikdörtgen fomlu bir gövdeye sahip olan baş şahidinin alınlık kısmında damla motifi içinde yazıya yer verilmiştir. Damla motifinin hemen altında iki sıra cetvellerle ayrılmış olarak üç satır yazıya yer verilmiştir. kitabesi Osmanlıca olarak hakkedilmiştir.  (Fot :7 Çiz:1 ) Yazıların türü sülüs olup Osmanlıcadır. Eser üzerinde sanatkar ismine rastlanılmamıştır.

Metni Okunuşu

-1 يا واسع الك 1-Ya vasial’ke -2 پناهم يوق توانم يوق همان بر ...ار. 2- Penahım yok, tevanem yok heman bir … Ahım var 3-Muhammed gibi bir şahidim var 3- آميدم کسمم حقدن -4 محمد گبی بر شاهدم وار 4-Muhammed gibi bir şahidim var 5 - قره 5- Elim boş yüzüm kara الم بوش يوزم -6 قول و قدم بني آتى ناره 6-Kav-u kadem beni attı nara -7 بر بهره 7-Medet senden ol bir behre مدد سندن اول -8 شفاعت يا رسول الل 8-Şefaat ya Resulellah

Anlamı:

Ey rahmeti geniş olan (Allahım) sığınacak yerim yok, gücüm yok, heman bir … var, haktan umudumu kesmem (Zira)Muhammed(peygamber) gibi bir büyüyüm var. Elim boş, yüzüm kara (Günahkarim), (Kötü) söz ve (yanlış) adımlarım beni (Cehennem) ateşine attı, Ey Resulellah imdat senden bir hisse bana da şefaat eyle. Şemseddin 1286

Ayak Şahidesi (İç Yüzü)

Metni Okunuşu:

1-Şemseddin 1286 1- شمس الدين 1286

Anlamı: Şemseddin 1286.

KATALOG NO : 5.4

ADI : HEVLE’NİN MEZARI

TARİHİ : 1287/1865

BULUNDUĞU YER : Sürgücü Merkez Mezarlığı

İNCELEME TARİHİ : 18.12.2009

FOTOĞRAF NO : 8-10

TANIM : Kabir baş ve ayak şahidelerinden meydana gelmekte olup pehle taşlı mezar tipindedir. Mezar 190 cm uzunluğuna sahip olup pehle taşlarının yerden yüksekliği 15 cm. dir. Pehle taşlarının yüzeylerinde herhangi bir süsleme mevcut değildir. Kalker taşı malzemeden yapılmıştır. Kitabeleri Farsca ve Osmanlıcadır (Fot:8).

Baş şahidesi 113(yükseklik)x38(kalınlık)x15(genişlik) cm. ölçülerinde olup celî sülüs yazıyla ve kitabesi kabartma tekniği ile hakkedilmiştir. Dilimli kemer alınlıklı bir tepelik ve dikdörtgen fomlu bir gövdeye sahip olan baş şahidenin alınlık kısmında kartuş içinde yazıya yer verilmiş olup kartuşun iç kısmı tahrip edilmiştir. Gövde kısmında cetvellerle ayrılmış altı satır bulunmaktadır; satırlar ve cetveller aşağıya doğru daralarak üçgen formu kazanmıştır. Kitabe Farsça olarak verilmiştir (Fot : 9, Çiz:2).

Ayak Şahidesi 80(boy)x40(kalınlık)x17(genişlik) cm. ölçülerinde olup kırık vaziyettedir. (6025). Dilimli kemer alınlıklı bir tepelik ve dikdörtgen fomlu bir gövdeye sahip olan baş şahidenin yüzeyinde dört satır yazıya yer verilmiştir. Damla motifinin hemen altında üç sıra cetvellerle ayrılmış olarak üç satır yazıya yer verilmiştir. Kitabesi Arapça olarak hakkedilmiştir. Tam okunamayan Kitabenin alt kısmında Hevle ismi ve 1287/ tarihi okunmaktadır (Fot :10) .

Yazıların türü celî sülüs olup Farsça ve Arapçadır. Eser üzerinde sanatkâr ismine rastlanılmamıştır.

KİTABELER

Baş Şahidesi (İç Yüzü)

Metni Okunuşu

-1 پادشاها مجرم مه را دستگير 1-Padişaha Mücrimi me ra destgir -2 ما گ 2- نهكارم و تو آموز گار Ma günehkarim-u tu Amuzgar -3 تو لطف 3- مغفرة دارد اميد از Mağfiret dâred ümîd ez tû lutf 4- 4- ز آنكه خود فرمود لا تقنطوا Zi Ânki Hod fermûd lâ taknetû 5- 5- يا خفي الالطاف Yâ hafiyye’l-eltâf ناحف 6 – ناجىنا مىما 6- Necinnâ mimmâ nehâf

Anlamı: Ey padişah (Olan Allahım) biz suçlulara el at (destek ol), Biz günahkarız, sen af edicisin. (Bu günahkar) lutfunuzdan af ümit eder, Zira siz kendiniz buyurmuşsunuz: Rahmetimden ümit kesmeyiniz. Ey lütûfları gizli olan Allah’ım. Bizi Korktuklarımızdan emin kıl.

KATALOG NO : 5.7

ADI : YÜZBAŞI HACI AHMET AĞA’NIN OĞLU

NURULLAH’IN MEZARI

TARİHİ : 1304/1887

BULUNDUĞU YER : Savur ilçesi, Sürgücü Beldesi Mezarlık Alanı

İNCELEME TARİHİ : 18.12.2009

FOTOĞRAF NO : 19

TANIM : Şahideli Sanduka tipi bu mezar ayak şahidesi ile pehle taşlarından meydana gelmektedir. (Fot:19)

Sadece Ayak şahidesi bulunmaktadır. Ayak şahidesi 70 (boy) x 28 (en) x 13 (kalınlık) cm ebadında olup dilimli kemer alınlıklı tepelik ve dikdörtgen gövdelidir. Doğrudan toprağa oturtulmuştur. Alınlık kısmında ve ön yüzeyinde sülüs hatlarla yazılmış kitabeye yer verilmiştir. Şahidenin iç yüzeyinde beş sıra cetvelle beş satıra bölünmüş olup dördüncü kartuş içinde çarkıfelek motifine yer verilmiştir. Kitabede hem yazıyla hem de rakamla tarihe yer verilmiştir. Kitabelerin hepsinde yazı türü âlî sülüs dili ise Osmanlı Türkçedir.

Malzeme sarı renk kalker taş olup yazılar ve süslemeler kabartma tekniğiyle hak edilmiştir. Yüzbaşı ibaresi geçmekte olup mezar sahibinin babasının askerî bir statüye sahip olduğu anlaşılmaktadır.

KİTABELER

Ayak Şahidesi (İç Yüzü)

Metni Okunuşu

-1 مقبر 1- حاج Makberu haci 2- 2- نورالله إبن حاج Nurullah İbni haci 3- 3- احمد آغا يوزباشي Ahmed Ağa yüzbaşı 4- 4- روحىچون Rûhîçûn -5 سنة 5- بين اوجيوز درت Bin Üç Yüz Dört sene -6 سنة 1304 6- Sene 1304

Anlamı: Yüz Başı Haci Ahmed Ağa Oğlu Nurullah’ın kabridir. Sene: 1304

KATALOG NO : 5.9

ADI : HACI MEHMET AĞA’NIN MEZARI

TARİHİ : 1307/1890

BULUNDUĞU YER : Sürgücü Beldesi Mezarlık Alanı

İNCELEME TARİHİ : 18.12.2009

FOTOĞRAF NO : 24-29

TANIM :Kabir baş ve ayak şahidelerinden oluşmakta olup pehle taşlıdır. Mezar 200 cm (en) uzunluk ölçülerindedir (Fot:24).

Baş şahidesi 118 (boy) x 40 (en) x 16 (kalınlık) ölçülerine sahiptir. Şahide dikdörtgen formlu olup yanlardan üç kademeli profillenme yaparak üstten yuvarlak kemerle sonlanmıştır. Alınlık kısmında palmet motifi yer almaktadır. Gövde kısmında cetvellerle ayrılmış beş satır yazıya yer verilmiştir. Şahidenin arka yüzeyinde daire içine alınmış kalkan motifine yer verilmiş olup; şahidenin yan yüzeylerinde tabanca ve kama motifleri bulunmaktadır (Fot:25,26,27,28, ,Çiz:9).

Ayak şahidesi kırık olup 104 (boy) x 36 (en) x 15 (kalınlık) ölçülerine sahiptir. Tepelik kısmı kırık vaziyettedir. Gövde kısmında cetvellerle ayrılmış dört satır yazıya yer verilmiştir (Fot:29).

KİTABELER

Baş Şahidesi (İç Yüzü)

Metni Okunuşu

1- 1- الموت . . . . . . el-Mevt …… 2- 2- انت شفيع بعد الموت Ente şefîun ba’de’l-mevt 3- 3- ما الدار . . . . Mâ’d-dâr . . . .

Anlamı: Ölüm….. Sen(ey Resülellah) ölümden sonra için şefaatçımızsın.

Ayak Şahidesi (İç Yüzü)

Metni Okunuşu -4 محمد آغا 4- إبن الحاج İbnü’l-Hacc Mehmed Ağa 5- 1307 5- 1307

Anlamı: Hacı Mehmet Ağa 1307.

KATALOG NO : 5.11

ADI : SAVURLU AHMED EFENDİNİN KIZI CEMİLE

HANIMIN MEZARI

TARİHİ : 1314/1896

BULUNDUĞU YER : Savur ilçesi, Sürgücü Beldesi Mezarlık Alanı

İNCELEME TARİHİ : 18.12.2009

FOTOĞRAF NO : 32-33

TANIM: Kabir doğrudan toprağa oturtulmuş baş ve ayak şahidelerinden oluşmaktadır. Kabir 170 cm uzunluk ölçülerine sahiptir. Kitabesi Osmanlı Türkçesiyle ve celî sülüs yazıyla yazılmıştır.

Baş şahidesi 83 (boy) x 38 (en) x 16 (kalınlık) cm. ölçülerinde olup ; yanlardan üç kademeli profillenme yaparak üstten yuvarlak kemerli bir tepelikle sonlanmaktadır (Fot:32).

Alınlık kısmında palmet motifine yer verilmiştir; palmet motifinin hem altında ise damla motifi içinde“yâ Mûnisî” lafzına yer verilmiştir. Gövde kısmının iç yüzünde cetvellerle ayrılmış iki satırlık yazıya yer verilmiş olup; ayrıca alt kısımda ise büyükçe bir damla motifi içinde yine cetvellerle ayrılmış şekilde verilmiş olan dört satırlık yazı bulunmaktadır. Kitabesinde kabir sahibinin Savur’lu olduğu açıkça belirtilmiştir. Kitabesi aşırı derecede yıprandığı için okunamamıştır.

Ayak şahidesi 77 (boy) x 37 (en) x 16 (kalınlık) cm. ölçülerindedir. Şahide, palmet motifli bir tepelik ve dikdörtgen gövdeye sahiptir. Alınlık kısmında damla motifi içinde“fi Vahdeti” lafzına yer verilmiştir. Gövde kısmınında cetvellerle ayrılmış iki satırlık yazıya yer verilmiş olup baş şahidesindeki gibi büyükçe bir damla motifi içinde dört satırlık bir yazı bulunmaktadır. (Fot:33)

Yazılar kabartma tekniği ile hakkedilmiştir. Sanatkar ismine rastlanılmamıştır.

KİTABE

Baş Şahidesi (İç Yüzü)

Metni Okunuşu

-1 يا مونسي 1- Ya munis  2- 2- ايها الإخوان ......لي Eyyü’hel’ İhvanü …… li 3- 3- هذا Haza -4 قب 4- ر الأخت جميلة خان Kabrül’uht Cemile Hanım 5- 5- بنت احمد افندي صاورلي Binti Ahmet efendi Savurlu 6- 6- إلى روحها الفاتحة İla Ruhihael’fatiha

Anlamı: Ey Yalnızlığımda yanımda olan Rabbim. Ey Arkadaşlar…… bana.

Bu kabir Savurlu Haci Ahmet efendi kızı Cemile Hanım dır. Ruhuna elfatiha.

KATALOG NO : 5.14

ADI : MUSTAFA BEY’İN MEZARI

TARİHİ : 1317/ 1899

BULUNDUĞU YER : Savur ilçesi Sürgücü Beldesi Mezarlık Alanı

İNCELEME TARİHİ : 18.12.2009

FOTOĞRAF NO : 41-43

TANIM: Şahideli sanduka tipi bu mezar, baş ve ayak şahideleri ile pehle taşlarından ibaret olup 178 ( uzunluk) 50 (en) x 16 (kalınlık) ölçülerine sahiptir. Şahideler dikdörtgen formlu bir gövde ve üstten dilimli kemerle sonlanmaktadır. Her iki şahidenin iç yüzeylerinde yazılar mevcuttur. Yazılardan sadece Mustafa ismi okunabilmiştir. (Fot : 41).

Baş şahidesi 84 (yükseklik) x 40 (en) x 17 (kalınlık) cm. ölçülerindedir. Şahidenin alınlık kısmından ve gövdede yazılar bulunmaktadır. Şahide iki kısma ayrılmış iki satır üst kısımda ortada küçük bir daire içinde yazı ve altında yine üç satır halinde yazılar hakkedilmiştir. (Fot : 42).

Ayak şahidesi 100 (yükseklik) x 40 (en) x 17 (kalınlık) cm. ölçülerindedir. Baş şahidesinde de yazıların işlenişi aynı şekildedir. Tarihe yer verilmiştir. Usta ismi mevcut değildir.( Fot:43).

Baş Şahidesi (İç Yüzü)

Metin Okunuşu

-1 يا مونسي 1-Yâ mûnisî 4- 4- Hâzâ -5 هزا 5- Haza

Ayak Şahidesi (İç Yüzü)

Metni Okunuşu

1 - 1- في وح Fî vahdetî قد -4 توفي المرحوم 4- Kad Tüvuffiye’l-merhum -5 سنه 1317 5- Senete 1317

KATALOG NO : 5.15

ADI : 1317/1899 TARİHLİ MEZAR

TARİHİ : 1317 / 1899

BULUNDUĞU YER : Savur ilçesi, Sürgücü Beldesi Mezarlık Alanı

İNCELEME TARİHİ : 18.12.2009

FOTOĞRAF NO : 44- 46

TANIM : Sürgücü Beldesi Mezarlığında bulunan bu mezar isimsiz fakat 1317/1899 tarihlidir. Kabir baş ve ayak şahideleri ile pehle taşlarından meydana gelmektedir (Fot :44)

Şahideler dikdörtgen gövdeli olup baş şahidesi orta kısımdan kırılmıştır. Ayak şahidesi kenarlardan profillenme yaparak üstten kemerle sonlanmaktadır.

Baş Şahidesi 36 (boy) x 30 (en) x 14 (kalınlık) cm ölçülerine sahiptir. İç yüzeyinde cetvelle ayrılmış iki satır yazı bulunmaktadır. Kırılmış olan baş şahidenin arka yüzeyinde daire içine yerleştirilmiş kılıç motifi bulunmaktadır ( Fot:45,Çiz:13).

Ayak şahidesi ise 70 (boy) x 31 (en) x14 (kalınlık) cm ölçülerindedir. Şahidenin ön yüzeyinde içinde cetvellerle ayrılmış şekilde dört satır yazı kabartma tekniğiyle hak edilmiştir. Kitabelerinde kabir sahibinin ismi mevcut değildir. Vefat edeninin Muharrem ayında vefat ettiği belirtilmiştir ( Fot:46,Çiz:12) .

Ayak Şahidesi (İç Yüzü)

Metni Okunuşu

1- 1- الفاتحة el- Fâtiha -2 قد 2- Kad 3- 3- توفي المرحوم Tüvuffiye’l-merhum شهر مح 4 - ءفي 4-fi şehri Muharrem -5 سنه 1317 5- Senete 1317

Anlamı:  el’Fatiha, Bu(kabirdeki kişi) rahmetli Muharrem ayı sene 1317 de vefat etti.

KATALOG NO : 5.17

ADI : KERİM’İN KIZI PERDEŞİ’NİN KABRİ

TARİHİ : 1317/1899

BULUNDUĞU YER : Savur ilçesi, Sürgücü Beldesi Mezarlık Alanı

İNCELEME TARİHİ : 18.12.2009

FOTOĞRAF NO : 50

TANIM: Kabir sadece ayak şahidesinden oluşmaktadır. Ayak şahidesi 70 (boy) 33 (en) 13 (kalınlık) cm. kalınlık ölçülerine sahiptir. Dikdörtgen bir forma sahip olan şahide kenarlardan üç kademeli bir profillenme yaptıktan tepe noktasında yuvarlak kemerle sonlanmaktadır. Alınlık kısmında damla motif içinde yazılara yer verilmiştir. Gövde kısmında damla motifi içinde dört satır kitabeye yer verilmiştir. Kitabedeki yazıları kabartma tekniğiyle hakkedilmiştir. (Fot:50)

KİTABE

Ayak Şahidesi (İç Yüzü)

Metni Okunuşu

-1 توفيت 1-Tüvuffiyet 2- 2- المرحومة پردنشين El’ merhume Perdenişin 3- 3- بنت آريم Binti Kerim 4- 1317 4- 1317

Anlamı: Kerimin kızı rahmetli Perdenişin sene 1317 de vefat etti.

KATALOG NO : 5.19

ADI : HACI MEHMET AĞA’NIN OĞLU

ŞEYHMUS’UN MEZARI

TARİHİ : 1317/1899

BULUNDUĞU YER : Sürgücü Beldesi Mezarlık Alanı

İNCELEME TARİHİ : 18.12.2009

FOTOĞRAF NO : 53-57

TANIM: Mezar Şahideli Sandukalı Mezar formatındadır. Mezar üç kademeden oluşan bir sandukaya sahiptir. (fot:53) Sandukanın birinci kademesi 15 (yükseklik) x 50 (en) x 165 (uzunluk) cm ölçülerine sahiptir; ikinci kademesi 25 (yükseklik) x 50 (en) x 165 (uzunluk) cm ölçülerinde, üçüncü kademesi ise; 20 (yükseklik) x 41 (en) x 165 (uzunluk)cm ölçülerine sahip sankudan oluşmaktadır. Birinci ve ikinci kademedeki sandukaların çevresi silmelerle hareketlendirilmiştir. Sandukanın üçüncü kısmı diğer sandukalara göre daha dar tutulmuştur. Sanduka kapağında şahideler ön kısmında altı kollu yıldız motiflerine yer verilmiş olup sandukanın tam ortasında dairesel bir boşluğa yer verilmiştir.

Baş şahidesi 100 (yükseklik) x 36 (en) x 16 (kalınlık) cm. ölçülerine sahip olup hamidi kalıplı bir fes ile sonlanmaktadır. Şahidenin iç yüzüne de yedi satır yazı bulunmaktadır, ilk satır damla motifi içinde vermiş olup; diğer üç satır cetvellerle ayrılmış olup, her iki ucu geometrik şekillerle hareketlendirilmiştir(fot:54). ilk üç satırın hemen altında dairesel form içinde üç satır yazı bulunmaktadır. Baş şahidesinin arka yüzeyinde bitkisel motiflerle birbirine bağlanmış “dört yönlü ok”motiflerine yer verilmiş olup dört yönlü ok motiflerinin tam ortasında bulunan kısımda geometrik süsleme üst kısmında ise ayyıldız motifine yer verilmiştir. Şahidelerin köşeleri nişlerle hareketlendirilmiştir. Hicri 1317 tarihli olup miladi 1899 tarihi Osmanlı Sultanı II. Abdulhamid dönemine denk gelmektedir. (Fot:55,56,Çiz:18)

Ayak şahidesi şahidesi 93(yükseklik)x36(en)x16(kalınlık) cm. ölçülerine sahip olup yanlardan üç kademeli bir profillenme yaptıktan sonra üstten yuvarlak

kemerli bir tepelikle sonlanmaktadır. Şahidenin iç yüzüne de sekiz satır yazı bulunmaktadır, ilk satır damla motifi içinde verilmiş olup; diğer dört satır cetvellerle ayrılmış olup, her iki ucu geometrik şekillerle hareketlendirilmiştir. ilk üç satırın hemen altında dairesel form içinde üç satır yazı bulunmaktadır. .( Fot:57,Çiz:14-17)

Kitabesi farsça yazılmış olup çocuk mezarıdır.

KATALOG NO : 5.26

ADI :AHMET AĞANIN MEZARI

TARİHİ : 1341/1922-1923

BULUNDUĞU YER : Savur Merkez Mezarlığı

İNCELEME TARİHİ : 18.12.2009

FOTOĞRAF NO :78-84

TANIM: Sürgücü Beldesi Mezarlığında bütün ihtişamı ve görkemiyle yer almaktadır. Şahideli sandukalı mezar formundadır. Sandukanın yerden yüksekliği 1.20 cm dir. Mezar baş ayak şahidesinden ve sandukadan oluşmaktadır. Sanduka yerde 16 cm yüksekliğinde bir kaide üzerine oturtulmuş olup; kaide silmeler ve geometrik şekillerle hareketlendirilmiştir (Çiz:30). Sandukanın her dört cephesi taşıyıcı özelliği olmayan sütüceler ve sutuncelerin üzerlerine oturtulmuş kemerlerle hareketlendirilmiştir. sütünce altlıkları ve sütünce başlıkları bitkisel süslemelerle hareketlendirilmiştir(Çiz.27,29).sanduka cephelerinde sütünce ve kemerlerle ayrılmış bölümlerde dikdörtgen form içinde vazodan çıkan kıvrık dal, lale, gül ve çiçek motiflerine yer verilmiştir. Bitkisel motiflerin tam ortasında ise Allah (c.c.) yücelten Arapça ibarelere yer verilmiştir (Çiz:26). Kemer yüzeyleri bitkisel motiflerle hareketlendirilmiştir. Kemerin alt kısmında yer alan bordürde ve kemer içlerinde bitkisel ve geometrik süslemelere yer verilmiştir. Sanduka kapağı kenarları bitkisel motifler ve üzüm salkımlarıyla hareketlendirilmiştir(Çiz:28). Sanduka kapağını üst kısmında ve şahidelerin önünde altı kollu yıldız motifine yer verilmiştir. (Fot:78,Çiz:23-24)

Baş Şahidesi 41(en)cm,95 (boy),14(kalınlık)cm, ölçülerine sahiptir. Şahidenin iç yüzeyini üst kısımda damla motifine yer verilmiş olup alt kısımda i iç yüzeyinde cetvelerle ayrılmış dört satır yazıya yer veilmiştir, alt kısımda ise dairesel form içinde cetvellerle ayrılmış şekilde dört satır halinde yazıya yer verilmiştir. Şahidenin en alt kısmında dairesel formun hemen altında palmet ve kıvrık dal motiflerine yer verilmiştir.

Baş şahidesini arka yüzeyinde zincir motifini içinde bitkisel süslemeler etrafında ise bir kökten çıkan kıvrık dal, lale, palmet ve çiçek motiflerine yer verilmiştir. Süslemelerin en üst noktasında ise ay yıldız motiflerine yer verilmiştir. Şahidenin kenarlarında ise bir birlerine bitkisel motiflerle bağlanmış “dört yönlü ok”motiflerine yer verilmiştir, şahide kenarları yivlerle hareketlendirilmiştir (Çiz:21-22).

Ayak Şahidesi 41(en)cm,95 (boy), 14 (kalınlık)cm, ölçülerine sahiptir. Şahidenin iç yüzeyini üst kısımda damla motifine yer verilmiş olup alt kısımda i iç yüzeyinde cetvelerle ayrılmış dört satır yazıya yer veilmiştir, alt kısımda ise dairesel form içinde cetvellerle ayrılmış şekilde dört satır halinde yazıya yer verilmiştir. Şahidenin en alt kısmında dairesel formun hemen altında palmet ve kıvrık dal motiflerine yer verilmiştir

Mezarı: Ahmet Ağanın oğlu Kamil tarafından yapılmıştır.

KİTABELER

Baş Şahidesi (İç Yüzü)

Metni Okunuşu

-1 جسم شهيد 1-Tahte hazet’türabi cismün şehidün تحت هذا التراب 2- mate zulmen bi sunin kad temerred 2- مات ظلما بصنع قد تمرد -3 مكرما نصف عصر 3-Aşe hürren mükerremen nisfe asrin عاش حرا  4-Bi salahin ve faratı cudin ve süudedin4- بصلاح و فرط جود و سؤدد -5 آغا 5-Haza merkadülmerhum elhac Ahmet ağa هذا مرقد المرحوم الحاج احمد -6 محمد آغا بن شمدين آغا 6-Bin elhac Muhammed ağa bin Şemdin ağa بن الحاج -7 سنة 1341 7- Senete 1341

Anlamı: Bu toprağın altında şehit bit vücut var, azgın bir oyunla mazlum olarak öldü, (O Cesedin sahibi) yarım asır hür ve saygın olarak barışçı ve son derece cömert ve sabırlı yaşadı. Bu kabir, Şemdin ağa oğlu haci Mehmet ağa oğlu rahmetli haci Ahmet ağa’ya aittir. 1341

:anduka KitabesiS

Metni Okunuşu

-1 جل جلاله 1- Allah (c.c) الله -2 سلم 2-Muhammed (S.A) محمد صلى الله عليه و

Anlamı: Allah büyüktür. Hz. Muhammed’e selam olsun.

KATALOG NO : 5.27

ADI : XVIII.YÜZYILA AİT MEZAR

TARİHİ : XVIII..y.y.

BULUNDUĞU YER : Savur İlçesi Sürgücü Beldesi Mezarlık Alanı

İNCELEME TARİHİ : 18.12.2009

FOTOĞRAF NO : 85-88

TANIM : Mezar Sürgücü Beldesinde yer alan Ahmet Ağan Mezarının hemen yanında yer almaktadır. Baş ve ayak şahideli mezar tipindedir. (Fot:56) (6187)

Baş şahidesi 72 (boy) x 37 (en) 16 (kalınlık) cm ölçülerindedir. Şahide dikdörtgen gövdeli olup yanlardan üç kademeli profillenme yaparak üstten yuvarlak kemerle sonlanmaktadır. Şahinedinin alınlık kısmında damla motifi yer almaktadır. Gövde kısmından cetvellerle ayrılmış üç satır yazı yer almaktadır. Yazıların hemen altında üçgen formun yanlarında gapanları birbirine bakarken kuş figürleri yer almaktadır. (Fot:57) (6161) şahidenin köşeleri yivlerle hareketlendirilmiştir. Kenarlar sitilize yaprak motiflerine yer verilmiştir. (Fot:58) (6188)

Ayak şahidesi 83 (boy) x 38 (en) x 16 (kalınlık) cm ölçülerindedir. Şahide dikdörtgen gövdeli olup yanlardan üç kademeli profillenme yaparak üstten sivri kemerle sonlanmaktadır. Alınlık kısmında damla motifi yer almaktadır. Gövde kısmında cetvellerle ayrılmış üç satır yazıya yer verilmiştir. Alt bölümde üçgen form cetveller ayrılmış şekilde üç satır yazıya yer verilmiştir. (Fot:57) (6200)

Üçgen formun üst kısmı iki kuş figür yer almaktadır. (Fot:59,Çiz:31,32) Şahidenin köşeleri yivlerle hareketlendirilmiştir.

Kitabenin içeriğine göre aşık olan ve o dertten vefat eden bir kişiye ait mezar taşıdır.

Yazıları sülüs hatla yazılmış olup yazılar oyma tekniğiyle hakkedilmiş olup kitabesinde usta ismine rastlanmış olup; ustasının “Şefat” ve “Gaffar” adlı kişiler olduğu belirtilmiştir.

KİTABELER

Baş Şahidesi (İç Yüzü)

Metni Okunuşu

-1 لدغت 1- Ledeğat 2- 2- محبة الهوى Mahabbetülheva -3 فلا طبيب لها 3- آبدي Kebedi fela tabibe leha 4- 4- و لا راقي إلا الحبيب الذي Ve la rakiye İllelhabibüllezi 5- 5- يهوى Yehva -6 شفعت 6-Şefa’te

Anlamı: Aşk yılanı benim ciğerimi ısırdı, ama aşık olan sevgili den başka da onu tedavi edecek tabip te yoktur. Şaefaat ettin…..

Ayak Şahidesi (İç Yüzü)

Metni Okunuşu

-1 فاختر 1-Fahter 2- 2- لنفسك ايا إلهي Li nefsike eya ilahi 3- 3- ما للعبد سوي Ma lilabdi siva 4- 4- الفردوس إن محمدا El Firdevsi 5- .......... 5- ……. -6 فاجره 6- Fe’cürhu 7- 7- غفار Gaffar

Anlamı: Ey Allahım kendin için seç. Bu kul için Firdevs cennetinden başka yer… Doğrusu Muhammed(A.S)…….. ve onu mükafatlandır. …. Gaffar…

Ayak Şahidesi (Dış Yüzü)

Metni Okunuşu

1- 1- الموت El mevt -2 لك 2- باب Babün leke -3 ليت 3- Leyte -4 نعيم 4- بالداره الدار نار Bid’dare Eldaru Naru Naim -5 عملت 5- Amilt

Anlamı: Ölüm senin için bir ….. kapıdır. Keşke ….. Çalıştın.

6.DEĞERLENDİRME VE KARŞILAŞTIRMA

Savur ve çevresinde yapılan yüzey araştırması sonucunda 40 civarında mezar taşı tespit edilmiştir. Bunlardan farklı yerleşim birimine dağılmış olan 27 tanesi çalışmamızın katalog kısmına alınmıştır. Katalog kısmına alınan 27 mezar taşının 27 da Osmanlı dönemine aittir. Taşların büyük bir bölümü iyi korunamadığından ya da taşın özelliğinden iklim ve çevre şartları nedeniyle oldukça tahrip olmuş durumdadır.

Çalışmamızda incelenen mezar taşlarının boylarında ve süslemelerinde Mardin bölgesine ait süsleme özellikler vurgulanırken bazılarının şahidelerde kullanılan başlıklardan başkent özellikleri görülmektedir.

Bu araştırmaya konu olan mezar taşlarının en erken tarihli olan 1177/1762 tarihli mezar taşıdır. En geç tarihli olan ise Sürgücü Beldesinde yer alan 1341/1923 Hacı Mehmet Ağanın oğlu Hacı Ahmet Ağa’ya ait olan mezar taşıdır.

Taşların daha iyi değerlendirilmesinin yapılabilmesi için mezar taşlarını, tipolojik özellikleri, kullanılan malzeme ve teknik, yazı ve süsleme, kompozisyon, usta ve atölye açısından değerlendirilmiştir.

ÖZET

Tarihte önemli bir konuma sahip olan Savur tarihteki bir çok uygarlığa ev sahipliği yapmış ve bu uygarlıkların sanat eserlerini bağrında barındırmış ve hala barındırmaktadır.

Mezar ve mezarlık kültürü yeryüzünde hayat sürmüş bütün insanlar ölüleri için bazen devasa yapıtlar, küçük mimari eserler bazen de çok basit formda mezarlar yapmışlardır. Bu insanoğlunun öldükten sonrada var olma isteğinin bir tezahürüdür. İnsanların inançlarına göre ölülerini gömme işlemi toplumdan topluma, inançtan inanca, kültürden kültüre farklılık göstermektedir. Toplumların zaman içinde inançları değişse de kültürlerindeki ölü gömme ve mezar anlayışı kısmi bir değişikli göstermiş veya o inanca yada kültüre uyumlu hale gelmiştir. Bütün ölü gömme faaliyetlerini doğrudan etkileyen insanların inançları olmuştur. Mezarlıklar ve mezar taşları bulundukları bölgeye ait oldukların milletin ve kültürün mührünü basarlar.

Orta Asya’dan Anadolu’nun içlerine kadar uzanan mezar yapma geleneği toplumun ve çağın insanlar üzerinde bıraktığı kültürel değişimi ve etkileşimi sonucunda meydana gelen devinimi mezarlık kültüründe görmek mümkündür.

Mardin ve yöresinde İslamiyet’ ten başka dinlerinde bulunması kültürel bir etkileşimin meydana gelmesine neden olmuş olup; sanata ve mimariye yansımıştır. Bu yansıma çok azda olsa mezar yapımında göze çarpmaktadır.

Savur’daki mezarlar ve mezarlıklar Türk kültürünün farklı zaman dilimlerinde sahip oldukları yansımalar hakkında bize delil sunan en önemli kültür değerlerimizdir. Bu bağlamda bizde Savur ve çevresinde bulunan bu kültürel varlıklarımızın tarihteki yerlerini almaları için böyle bir çalışma yaptık.

Kaynak:

SAVUR’DAKİ MEZAR TAŞLARI