Savur Sürgücü (Awina) Köyü Çamaşırhanesi

Savur Sürgücü (Awina) Köyü, Savur merkezine yaklaşık 15 km uzaklıktadır. Halkının çoğunluğunun Kürtlerden oluşmakta olduğu köyün adı Sürgücü (Awina) aşiretinden gelmektedir. Bu aşiretin liderlerinin (Hasan, Fendi, Timur, Mustafa, Şemdin) Osmanlı Dönemi'nde de Mardin ve çevresinde etkileri görülmüştür (Abdüsselam. 2007).

Sürgücü aşiretine mensup Atilla Şemin'in ifadesiyle; "Sürgücü'de eskiden iki kabile varmış; Kambu kabilesi ve Serweri kabilesi. Bunların dışında bir kısım Süryani ve Ermeni kalıyormuş. Hasan Ağa Awina'ya yaklaşık dört yüz yetmiş seksen (470-80) yıl önce Muş Malazgirt'ten gelmiştir. Ağa oğullarını ve torunlarını çevre köylere yerleştirerek bölgede tam hakimiyet sağlamıştır. Hasan Ağadan sonra oğlu Mustafa Ağa; Mustafa Ağanın oğlu Şemdin Ağa; Şemdin Ağanın oğlu Mehmet Ağa ve Mehmet Ağanın oğlu Hacı Ahmet Ağadır. 28

19. yüzyılın sonlarına doğru Awina bölgesinde, Sürgücü aşireti liderlerinden 33 köyün ağası olarak bilinen Hacı Ahmet Ağa etkili olmuştur. Hacı Ahmet Ağa'nın eşi Şerife Hanım Savur emiri Hacı Abdullah Beyin kızıdır. Sürgücü köyü geleneksel dokusunda günümüze ulaşan mimari yapıların çoğu bu dönemden kalmadır. Savur geleneksel kent dokusu mimarisinde olduğu gibi bu köyde de, benzer yapım tekniği ve malzemenin kullanıldığı; cami, konak, değirmen, köprü, çamaşırhane gibi yapılar inşa edilmiştir (Şekil 4.42: 4.43: 4.44; 4.45).

Atilla Bey konak hakkında; "Hacı Ahmet Ağa konağının yapımına Mustafa Ağa zamanında başlanmış. Mustafa Ağa'dan sonra Şemdin Ağa yapmış bi kısmıni, Şemdin Ağa'dan sonra Mehmet Ağa yapmiş konağın alt bölümlerini. Ahmet Ağa'da geliştirmiş iki bölüm yapmiş ve Kasre bağlamıştır." İfadelerini aktarmaktadır. Yine Attila Bey ve Medine Hanım konağın ve diğer yapıların mimarları ve ustalarıyla ilgili, gayrı müslim olan mimar Hanna Qeys ve Midyat'lı mimar Lole isimlerini geçirerek, genelde o dönemde yapıların gayri Müslim mimar  ve ustalar tarafından yapıldığından bahsetmektedir.

Savur Sürgücü (Awina) Köyü Şerife Hanım Çamaşırhanesi; Savur İlçesi, Sürgücü (Awina) Köyünde, Kaniya Jına olarak adlandırılan mevkide, 304 nolu ada ve 12 nolu parselde konumlanmaktadır. Korunması gerekli kültür varlığı niteliği taşıyan yapı, tescilsizdir. Günümüzde mülkiyeti Maliye hazinesine aittir.

Tarihlendirme:

Çamaşırhane yapısının üzerinde kitabesi bulunmamaktadır. Atilla Beyin ifadelerine göre; Hacı Abdullah Bey'in kızı Ahmet Ağa'nın eşi Şerife Hanım Savur'da gördüğü çamaşırhanelerden hareketle bu köyde de kendi adına hayır amaçlı bir çamaşırhane yaptırmak istemiştir. Alanda yapılan sözlü görüşmeler ve Yıldız'ın (2008) çalışması doğrultusunda; yapının 19. yüzyılın ikinci yarısında Hacı Abdullah Bey'in kızı Ahmet Ağa'nın eşi Şerife Hanım tarafından bütün köy halkının kullanımına yönelik hayrat olarak yaptırıldığı söylenebilir.

Mimari özellikleri:

Ç08 envanter numaralı Sürgücü (Awina) Köyü Şerife Hanım Çamaşırhanesi (Ek. D.7); köy meydanına yaklaşık 1 km uzaklıkta köyün kuzeybatısında tarlaların arasında yer almaktadır. Yapının girişi kuzeydoğu cephesinde bulunan kapıdan sağlanmaktadır. Çamaşırhanenin suyu Kaniya Jına (kadınlar çeşmesi) olarak bilinen yer altı kaynak suyundan akmaktadır.  Yapının doğusundan gelen, günümüzde de aktif olan su kaynağı, çamaşırhanenin ortasındaki arktan geçip Seyhan çayına dökülmektedir. (Şekil 4.46)

Çamaşırhane yapısı: diğer bütün çamaşırhane yapıları gibi tek katlıdır. Günümüzde üst örtüsü tamamen yıkılan çamaşırhanenin girişi kuzeydoğu cephesinde bulunan kapıdan sağlanmaktadır. Yaklaşık 35 m² alana sahip tek mekandan oluşan yapı; dıştan 5.28 x

11.42 m boyutlarında olup, dikdörtgen plan şeması görülmektedir. Yapılan sözlü görüşmelerden ve diğer çamaşırhanelerle aynı dönemde yapılması ve benzerliğinden hareketle; içten yaklaşık 3.55 x 9.66 m ölçülerinde olan yapının tonozla, dıştan ise düz damla örtülü olduğu anlaşılmaktadır. İç mekanın kuzeydoğu duvarında sivri kemerli beş adet ocak boşluğu ve giriş kapısı yer almaktadır. Güneydoğu duvarında altı adet sivri kemerli ocak boşluğu mevcuttur. Kuzeybatı ve güneydoğu duvar düzeni aynı olup ortada düz lentolu, dikdörtgen formlu bir niş, nişin sağında ve solunda ise sivri kemerli birer ocak bulunmaktadır. Bu her iki duvarda nişin üstünde havalandırma ve ışık almayı sağlayan birer adet mazgal pencere vardır. Yapının içinden güneydoğu kuzeybatı doğrultusunda kuzeybatıya doğru akan, 60 cm. genişliğinde su arkı yer almaktadır (Şekil 4.47).

Yapının kuzeydoğu cephesinde kemer formu yıkılmış giriş kapısı bulunmaktadır. Güneydoğu ve kuzeybatı cephelerinde yapının ışık almasını sağlayan iki adet mazgal pencere mevcuttur. Yapının güneybatı cephesi ise sağırdır.

Yığma yapım tekniğiyle inşa edilen yapının duvar örgüsünde ağırlıklı olarak kaba yonu taş malzeme kullanılmıştır. Ancak yapının dört köşesinin duvar örgülerinde, pencere, kapı, ocak ve niş boşluklarında ince yonu düzgün kesme taş görülmektedir.

Duvarların iç kısımları ve temellerde ise moloz taş kullanılmıştır. Duvar örgüsünde ınkara harç kullanılmıştır bunun yanı sıra içerde ve dışarıda özgününde duvarlar sıvasızdır. Döşemede kesme taş ve moloz taş kullanılmıştır. Çamaşırhane özgün yapımında toprak dam ile örtülü olarak inşa edilmiştir.

Karşılıklı duvarlar üzerinde sıralanan ocaklar ve ortadan gecen su arkıyla çamaşırhane; su ısıtma, yıkama ve durulama işlevlerini böylece mekanın tümüne yaymaktadır. Umuma açık olan çamaşırhane yapısı tüm köye hizmet verdiğinden özel olan çamaşırhanelere göre ocak sayısı fazla olup daha büyüktür.

Koruma Sorunları:

Bütün köy halkının kullanımına yönelik inşa edilen yapı, çamaşır yıkama ve banyo yapma işlevlerinin evlerde yapılmaya başlanması sonucu, zaman içinde terk edilmiştir ve günümüzde kullanılmamaktadır. Öte yandan üst örtünün yıkıldığı ve kapının olmadığı yapı çevreden gelecek tehditlere karşı savunmasızdır. İşlevsiz kalması, bakımsızlık, yanlış müdahaleler ve doğa koşullarının etkilerinden dolayı diğer çamaşırhanelere göre daha büyük tahribata uğramıştır.

İç mekan: Üst örtü tonozun yıkılmasıyla yapının dört duvarı dış etkilere karşı açıkta kalmıştır. Bu durum taş duvar yüzeylerinde harçların eksilmesiyle derz aşınması, taşlarda yerinden oynama, parça kopması ve yüzey kaybı gibi bozulmalara neden olmuştur. Bunun yanı sıra ana kaynaktan çamaşırhaneye ulaşan su yolu yapılı olmadığından çamaşırhanenin çevresinde oluşan su birikintisiyle zeminden kapilarite yoluyla yükselen sular; ocak, niş ve duvarların su çekmesine sebep olmuştur. Öte yandan yağmur sularının yapıda kontrolsüz akması iç mekanda su nem sorununa sebep olan bir diğer olaydır. Bunun paralelinde yapının içinde oluşan rutubet, yosunlaşmalar ve kirlenme özgün duvar yüzeyinde bozulmalara yol açmıştır. Nişlerde kullanılan ahşap lentoların çürüdüğü gözlemlenmiştir. Çamaşırhanenin zemini çakıl taşlarla kaplıdır. Günümüzde özgün döşeme taşları yok olmuştur (Şekil 4.48).

Cepheler: yapılan sözlü görüşmelere göre; yapının dört köşe duvarında kullanılan işlemeli düzgün kesme taşlar köylüler tarafından başka yapılarda kullanılmak için çıkarılmıştır. Bu taşların çıkarılması yapıyı olumsuz etkileyerek köşelerde parça kopmaları ve çökmelere sebep olmuştur. Yapının etrafında oluşan su birikintisi ve yosunlar en çok güneydoğu cephesini etkilemekle beraber; duvarların içerden ve dışarıdan su çekmesiyle diğer cephelerde de etkili olmuştur. Böylece bütün cephelerde kirlenme ve yosunlaşmalar meydana gelmiştir. Bir dönem oturma alanı olarak kullanılmak istenilen yapının üstüne yarı açık şekilde ahşap kirişler atılmıştır. Güneybatı cephesinin tamamını ve kısmen ahşap kirişlerin üstünü çalılar kaplamıştır. Bu durumun özgün taş dokusuna zarar verdiği düşünülmektedir. Atmosferik etkenler ve zeminden kaynaklı su sorunları tonozun yıkılmasıyla dış etkilere karşı açıkta kalan yapının dört duvarı üzerinde bitkilenme ve çökmelere sebep olmuştur. Böylece tüm cephelerin üst kısımlarında bitkilenme, derz boşalmaları, yüzey kaybı ve parça kopmaları gibi bozulmalar meydana gelmiştir. Özgününde sıvasız olan duvar yüzeyinde bazı yerlerde çimento esaslı sıva gözlemlenmiştir (Şekil 4.49).

Terk edilmişlik, yanlış müdahaleler, zamanla yıpranma ve doğal olaylar yapıda birçok tahribata yol açmıştır.

Görüldüğü gibi çamaşırhanelerde farklı plan tipolojileri kullanılmıştır. Bunları sınıflandırmak gerekirse; kare, dikdörtgen ve L plan şemaları görülür. Genellikle dikdörtgen plan şeması tercih edilmiştir. Savur çamaşırhaneleri içinde mekan olarak en büyük olan Aynül Kasre (Hacı Abdullah Bey) Çamaşırhanesinde L plan şeması kullanılmıştır (Şekil 4.50). Ayrıca suya ulaşım açısından değerlendirildiğinde iki tip çamaşırhane görülür. Bunlardan biri Savur çayı veya kolları üzerinde inşa edilenler (Ç04 Aynül Kasre (Hacı Abdullah Bey) Çamaşırhanesi, Ç05 Necmettin Kaya Çamaşırhanesi, Ç06 Hamza Ağa Çamaşırhanesi, Ç07 Savur Başkavak (Ahmedi) Köyü Çamaşırhanesi) diğeri ise kaynak suyunu mekanın içine alan (Ç01 Ömer Bey Çamaşırhanesi, Ç02 Aynül Meydan Çamaşırhanesi, Ç03 Mehmet Tevfik Çamaşırhanesi, Ç08 Savur Sürgücü (Awina) Köyü Şerife Hanım Çamaşırhanesi) çamaşırhanelerdir.

Bütün çamaşırhaneler yörede kullanılan; yığma yapım tekniği, sarı kalker taş ve geleneksel inkara harç ile inşa edilmiştir. Yapıların duvar örgüsünde ağırlıklı olarak kaba yonu taş malzeme kullanılmıştır. Ancak yapıların dört köşesinin duvar örgülerinde, pencere, kapı, ocak ve niş boşluklarında ince yonu düzgün kesme taş görülmektedir. Duvarların iç kısımları ve temellerde ise moloz taş kullanılmıştır. Duvar kalınlığı 0.80-1.20 m. kesme taş yüksekliği 0.21-0.25 m arasında değişmektedir. İç mekanda ve cephelerde duvarlar sıvasızdır, tonoz yüzeyleri ise sıvalıdır. Döşemede kesme taş ve moloz taş kullanılmıştır. Çamaşırhaneler özgün yapımında toprak dam ile örtülü olarak inşa edilmiştir. Ocak ve niş boşluklarında farklı kemer çeşitleri (basık, sivri, yuvarlak, kaş) kullanılmıştır. Ocak derinliği 0.45-0.75 m niş derinliği ise 0.30-0.70 m arasında değişmektedir (Şekil 4.51).

5. KORUMA SORUNLARINA YÖNELİK KORUMA ÖNERİLERİ

Kültürel miras, yaşam kültürünün zenginliğinin ve geçmişte varılan teknik düzeye tanıklık eder. Bu nedenle, geçmişi öğrenmek, var olan deneyimlerden yararlanmak ve benzeri birçok nedenden ötürü geçmişe tanıklık eden kültür varlıkları korunmalıdır (Madran ve Özgönül, 2005). Bu doğrultuda, Savur'da 1850-1970(?) döneminin çamaşır yıkama kültürüne tanıklık etmiş ve bölge halkının belleğinde yer ederek sosyal yaşama konu olmuş olan çamaşırhane yapıları, somut ve somut olmayan kültürel miras değerleriyle gelecek nesillere aktarılması gereken önemli kültür varlıklarıdır.

Kültürel sürekliliği sağlamak adına terk edilmiş ve yapısal olarak kısmen tahrip olmuş olan bu yapıları sadece somut miras olarak değil taşıdıkları bütün değerlerle (sosyal, kültürel vb.) birlikte ele almak ve değerlendirmek gerekir. Korunacak değerlerin sürekliliğinin sağlanması esastır. Ancak, sürekliliğin yanı sıra, değişimin de gerektiği unutulmamalıdır. Süreklilik/değişim dengesi, koruma/kullanma dengesinin bir başka boyutu olarak değerlendirilmelidir (Madran ve Özgönül, 2005). Geleneksel Mimari Miras Tüzüğü'nde "Geleneksel çevrenin korunması çok disiplinli bir uzman ekip tarafından, değişim ve gelişmenin kaçınılmaz olduğu kabul edilerek ve toplumun kültürel kimliğine saygı gösterilerek yürütülmelidir" ifadeleri yer almaktadır (ICOMOS, 1999). Bu bağlamda zaman içinde işlevini yitirmiş çamaşırhane yapılarının güncel istekler göz önünde tutularak farklı içeriklerle yeniden uyarlanması uygun olacaktır.

5.1 Çamaşırhanelerin Geneline Yönelik Tek Yapı Ölçeğinde Koruma Önerileri

Çamaşırhanelerin korunmasına yönelik izlenecek yolun başında bu yapıların tespiti yer alır. Her bir yapıyı tekil olarak değerlendirecek rölöve çalışmasını mevcut malzeme ve bozulma analizleri takip etmelidir. Böylece yapıları yakından değerlendirme fırsatı yaratılacaktır. Eldeki veriler doğrultusunda önce restitüsyon ve restorasyon projeleri hazırlanmalıdır. Ayrıca yapıların yeniden işlevlendirilmesi durumu göz önünde tutularak geleceğe yönelik olası, sürdürülebilir kullanım senaryoları araştırılmalıdır.

4. Bölümde her bir çamaşırhane özelinde ayrı ayrı çalışılan ve ortaya konulmaya çalışılan yapısal sorunlara yönelik önerilen müdahale yöntemleri şöyledir:

Öncelikle söz konusu yapıların çevresinde ve içinde biriken moloz yığınlar temizlenmelidir. Daha sonra ortaya çıkarılan özgün döşeme taşlarında eksik görülen yerler gereken noktalarda özgün malzemesiyle eşdeğer bir taşla tamamlanmalıdır.

Su yapıları olan çamaşırhanelerin tamamında görülen su-nem kaynaklı sorunlar giderilmelidir. Bu konuda çamaşırhanelerin ortasından geçen su arkı özgün malzemeyle onarılarak zeminde ve su arkında yalıtım yapılmalıdır. Taş duvar yüzeylerinde görülen renk değişimleri, rutubet, yosunlaşma ve kararmalar ile tonoz yüzeylerinde görülen özgün sıva dökülmeleri için malzeme örnekleri alınarak ayrıntılı analizler doğrultusunda bozulmanın türü ve müdahale yöntemi belirlenmelidir. Atmosferik koşulların etkisiyle bozulan kullanılamayacak durumda olan taşlar çürütme yolu ile sökülerek aynı boyut ve malzeme ile değiştirilmelidir.

Yapıların bir çoğunun içinde tonoz yüzeylerinde görülen çimento esaslı sıvalar kaldırılarak, altındaki yüzeylerin temizliği yapıldıktan sonra özgün durumuna göre inkara esaslı (taş tozu - kireç karışımı) sıvalarla onarım yapılmalıdır.

Yapıların bazılarında sonradan kapatılan kapı ve pencere boşlukları restitüsyon çalışmasına bağlı olarak yeniden açılmalıdır.

Çamaşırhanelerin tamamında görülen ve atmosferik koşullardan kaynaklanan özgün duvar yüzeylerindeki taş bozulmaları ve harç erozyonları uygun müdahale yöntemleri ile temizlendikten sonra sağlamlaştırılmalıdır. Bazı çamaşırhanelerin cephelerinde ve iç mekan duvarlarında derz ve çatlaklarda görülen çimento esaslı harçlar uygun müdahale yöntemi ile sökülerek duvarlarda temizlik yapılmalıdır. Ortaya çıkan çatlaklıkların boyutları tespit edildikten sonra gerekli noktalarda enjeksiyon ile doldurularak sağlamlaştırılmalıdır. Bu aşamada geleneksel yapım malzemesi olan inkara esaslı (taş tozu - kireç karışımı) harç ile bozulan duvar yapısında derz ve çatlak onarımı yapılması uygun olacaktır.

SÜRGÜCÜ PİR İSA ZİYARETİ MEZARLIK ALANI

Sürgücü Pir İsa Ziyareti Mezarlık Alanı, Mardin iline 50km, Savur ilçesine 15km uzaklıkta bulunan Sürgücü (Ewina) Mahallesi’nde yer alır. Mezarlık alanı, doğu-batı yönünde 210m, kuzey-güney yönünde 110m ölçülerindeki bir alana yayılmaktadır. Etrafı ihata duvarı ile sınırlandırılan mezarlık alanında çocuk ve yetişkin mezarları bulunmaktadır. Günümüzde defin işleri devam eden mezarlık alanında, eski ve yeni mezarlar iç içedir. Modern malzeme ile yapılmış mezarların yanı sıra etrafı düzensiz taşlar ile örülen mezar örnekleri de bulunmaktadır. Mezarlık alanında, özgün taş malzeme ile yapılan mezarların yanı sıra betonarme ve mermer kaplı mezarlar da söz konusudur. Mezarların baş ve ayak şahidelerinde, Arap ve Latin harfleri ile yazılmış künye bilgisi yer almaktadır. Mezarların sanduka yüzeylerinde ve şahidelerinde bitkisel süslemelerin yanı sıra geometrik motifler de gözlenmektedir. Bunların dışında, şahideleri sütunceler ile hareketlendirilmiş mezarlar da bulunmaktadır.

Mezarlarda aşınmalar, parça kopması ve renk bozulması gibi biyolojik bozulmalar mevcuttur.

Mardin İli Kültür Envanteri Cilt: 4 Sayfa: 283

SÜRGÜCÜ MAHALLESİ KHAMOSORİON MEZARI

Sürgücü Mahallesi Khamosorion Mezarı, Mardin ili, Savur ilçesine 15km uzaklıkta bulunan Sürgücü (Ewina) Mahallesi’nin güneyindeki kayalık alanda yer almaktadır. Ana kaya zeminine oyularak yapılmış mezar, doğu-batı yönünde 2,14m uzunluğunda ve 0,95m genişliğindedir. Khamosorion mezarının kuzey duvarında yer alan klinenin uzunluğu 1,98m, derinliği ise 0,70m’dir. Mezarın derinliği ve kline yüksekliği, mezar içerisinin yağmur suyu ile dolu olmasından dolayı alınamamıştır.

Mezar içerisinde, renk bozulması ve biyolojik bozulmalar gözlemlenmiştir.

SÜRGÜCÜ MAHALLESİ TEK MEKÂNLI KAYA KONUT

Sürgücü Mahallesi Tek Mekânlı Kaya Konut, Mardin ili, Savur ilçesine 15km uzaklıkta bulunan Sürgücü (Ewina) Mahallesi’nde yer almaktadır. Tek mekânlı kaya konut’un girişi, kuzey yönünde yer almaktadır. Ancak maruz kaldığı tahribat nedeniyle giriş kapısının ölçüleri tespit edilememiştir. Kaya konut, doğu-batı yönünde 4,40m, kuzey-güney yönünde 3,50m ölçülerinde düzgün olmayan dikdörtgen planlıdır. Mekanın iç yüksekliği, ana kaya kütlesinin oyularak oluşturulan zemin kısmındaki engebeden dolayı yer yer değişkenlik göstermekle birlikte ortalama 1,90m yüsksekliğindedir. Geç dönemlerde hayvan barınağı olarak ikincil kullanım gören konutun genelinde yoğun beşeri tahribatın yanı sıra yosunlaşma, kararma, bitkisel oluşumlar ve parça kopmaları gibi doğal tahribatlar da söz konusudur.

SÜRGÜCÜ MAHALLESİ 6 NO’LU KAYA MEZARI

Sürgücü Mahallesi 6 No’lu Kaya Mezar, Mardin ili, Savur ilçesine 15km uzaklıkta bulunan Sürgücü (Ewina) Mahallesi’nin güneyindeki kayalık alanda yer almaktadır. Kaya mezarına giriş, batıya bakan, yuvarlak kemerli dikdörtgen biçimli giriş açıklığından sağlanmaktadır. Giriş açıklığı, 0,70m genişliğinde, 0,26m derinliğinde ve 0,90m yüksekliğindedir. Mezar odasının kuzey ve güney duvarında birer adet olmak üzere toplamda 2 adet arcosoliumlu kline mevcuttur. Kaya mezar, günümüzde hayvan yemlerinin konulduğu depo olarak kullanım görmektedir. Bu nedenle klinelerin ölçüleri alınamamıştır.

Mezarda, biyolojik oluşum, renk bozulması, parça kopmaları gibi doğal tahribatın yanı sıra beşeri tahribatlar da söz konusudur.

SÜRGÜCÜ MAHALLESİ 5 NO’LU KAYA MEZARI

Sürgücü Mahallesi 5 No’lu Kaya Mezar, Mardin ili, Savur ilçesine 15km uzaklıkta bulunan Sürgücü (Ewina) Mahallesi’nin güneyindeki kayalık alanda yer almaktadır.

Kaya mezarına giriş, 0,72m genişliğinde, 0,45m derinliğinde ve 0,95m yüksekliğine sahip giriş açıklığından sağlanmaktadır. Kuzeye bakan giriş açıklığı, yuvarlak kemerli bir niş içerisine alınmıştır. Girişten mezar odasına, 3 adet basamak ile geçilmektedir. Dikdörtgen plan özelliği gösteren mezar odası, doğu-batı yönünde 2,12m, kuzey-güney yönünde 2,35m ölçülerinde ve mezar odasının iç yüksekliği ise 1,80m’dir. Mezar odasının doğu, batı ve güney duvarlarında birer adet olmak üzere toplamda 3 adet arcosoliumlu kline bulunmaktadır. Doğu duvarında bulunan 1 No’lu Kline, 1,35m uzunluğunda, 1,15m derinliğinde ve kline ile arcosolium arasındaki yükseklik ise 1,05m ölçülerindedir. Güney duvarında bulunan 2 No’lu Kline, 1,55m uzunluğunda, 1,50m derinliğinde ve kline ile arcosolium arasındaki yükseklik ise 1,10m ölçülerine sahiptir. Batı duvarında bulunan 3 No’lu Kline, 2,25m uzunluğunda, 0,80m derinliğe sahip olup kline ile arcosolium arasındaki yükseklik ise 1,05m’dir. Kaya mezar, günümüzde depo olarak kullanılmaktadır.

Tahribatlar sonucu klinelerde aşınma gözlemlenmektedir.

Mezarın genelinde, doğal ve beşeri tahribat söz konusudur.

SÜRGÜCÜ MAHALLESİ 4 NO’LU KAYA MEZARI

Sürgücü Mahallesi 4 No’lu Kaya Mezar, Mardin ili, Savur ilçesine 15km uzaklıkta bulunan Sürgücü (Ewina) Mahallesi’nin güneyindeki kayalık alanda yer almaktadır. Kaya mezarına, 0,85m genişliğinde, 0,30m derinliğinde ve 1,28m yüksekliğindeki kuzeye bakan dikdörtgen biçimli açıklıktan giriş sağlanmaktadır.

Dikdörtgen plan özelliği gösteren mezar odası, doğu-batı yönünde 1,24m, kuzey- güney yönünde 1,90m ölçülerinde olup iç yüksekliği 1,89 m’dir. Mezar odasının doğu, batı ve güney duvarlarında toplamda 3 adet arcosoliumlu kline bulunmaktadır. Mezar odasının doğu duvarında bulunan 1 No’lu Kline, 1,97m uzunluğunda, 0,80m derinliğindedir. Güney duvarında bulunan 2 No’lu Kline, 1,90m uzunluğunda, 1,00m derinliğindedir. Batı duvarındaki 3 No’lu Kline ise 2,00m uzunluğunda ve 0,90m derinliğindedir. Yoğun tahribattan dolayı kline ile arcosolium arasındaki yükseklikler net olmadığı için ölçüleri alınamamıştır. Mezar odası, günümüzde depo olarak kullanılmaktadır.

Mezarda, uzun süreli doğal etkenler nedeniyle aşınma, renk bozulması ve parça kopmaları söz konusudur.

SÜRGÜCÜ MAHALLESİ 3 NO’LU KAYA MEZAR

Sürgücü Mahallesi 3 No’lu Kaya Mezar, Mardin ili, Savur ilçesine 15km uzaklıkta bulunan Sürgücü (Ewina) Mahallesi’nin güneyindeki kayalık alanda yer almaktadır. Ana kayaya oyularak yapılan kaya mezarına, batı yönde yer alan, kemerli niş içerisine alınmış, 0,76m genişliğinde, 0,28m derinliğinde ve 0,76m yüksekliğindeki kare biçimli açıklıktan giriş sağlanmaktadır. Kareye yakın plan özelliği gösteren mezar odası, doğu-batı yönünde 1,98m, kuzey-güney yönünde 1,85m ölçülerindedir. Mezar odası, günümüzde köylüler tarafından hayvanlar için toplanan otların depolanması amacıyla kullanıldığından yüksekliği alınamamıştır. Mezar odasının doğu, batı ve kuzey duvarlarında birer adet olmak üzere toplamda 3 adet arcosoliumlu kline bulunmaktadır. Batı duvarında bulunan 1 No’lu Kline, 1,37m uzunluğunda, 0,78m derinliğinde ve kline ile arcosolium arasındaki yükseklik ise 1,00m’dir. Kuzey duvarında yer alan 2 No’lu Kline, 1,40m uzunluğunda, 0,70m derinliğinde ve kline ile arcosolium arasındaki yükseklik ise 0,82m ölçülerindedir.

Doğu duvarında bulunan 3 No’lu Kline, 1,45m uzunluğunda, 0,70m derinliğinde ve kline ile arcosolium arasındaki yükseklik ise 0,95m’dir.

Yoğun beşeri tahribatın gözlemlendiği kaya mezarın iç kısmında, doğal faktörler nedeniyle renk bozulması, aşınma ve biyolojik bozulmalar da mevcuttur. doğal etkenler nedeniyle renk bozulması, aşınma ve biyolojik bozulmalar söz konusudur.

SÜRGÜCÜ MAHALLESİ 2 NO’LU KAYA MEZARI

Sürgücü Mahallesi 2 No’lu Kaya Mezar, Mardin ili, Savur ilçesine 15km uzaklıkta bulunan Sürgücü (Ewina) Mahallesi’nin güneyindeki kayalık alanda yer almaktadır. Ana kayaya oyularak yapılan kaya mezarına, batıya bakan dikdörtgen biçimli, 0,90m genişliğinde, 0,90m yüksekliğinde ve 0,45m derinliğindeki açıklıktan giriş sağlanmaktadır. Giriş açıklığının önünde, yuvarlak biçimli giriş kapağına ait niş mevcuttur. Dikdörtgen planlı mezar odası, doğu-batı yönünde 2,25m, kuzey-güney yönünde 2,05m ölçülerindedir. Günümüzde köylüler tarafından depo amaçlı kullanılan mezar odasının yüksekliği alınamamıştır. Mezar odasının doğu, kuzey ve güney duvarlarında birer adet olmak üzere toplamda 3 adet arcosoliumlu kline bulunmaktadır. Güney duvarında bulunan 1 No’lu Kline, 1,90m uzunluğunda, 0,70m derinliğinde ve kline ile arcosolium arası yükseklik ise 1,35m’dir. Doğu duvarında bulunan 2 No’lu Kline, 1,40m uzunluğunda, 0,68m derinliğinde ve kline ile arcosolium arası yükseklik ise 1,50m ölçülerindedir. Doğu duvarında bulunan ve kuzeyinde yastık kısmı yer alan 3 No’lu Kline, 1,78m uzunluğunda, 0,67m derinliğinde ve kline ile arcosolium arası yükseklik ise 1,60m’dir.

Kaya mezarının genelinde, yoğun doğal ve beşeri tahribat söz konusudur.

SÜRGÜCÜ MAHALLESİ 1 NO’LU KAYA MEZAR

Sürgücü Mahallesi 1 No’lu Kaya Mezar, Mardin ili, Savur ilçesine 15km uzaklıkta bulunan Sürgücü (Ewina) Mahallesi’nin güneyindeki kayalık alanda yer almaktadır.

Kaya mezarına, kuzeye bakan 1,25m genişliğinde, 0,10m derinliğinde ve 1,25 yüksekliğindeki tahrip olmuş açıklıktan giriş sağlanmaktadır. Bir basamak aracılığı ile inilen mezar odası, doğu-batı yönünde 2,00m, kuzey-güney yönünde 2,28m ölçülerinde olup dikdörtgen planlıdır. Mezar odasının iç yüksekliği ise 1,66m’dir.

Mezar odasının doğu, batı ve güney duvarlarında toplamda 3 adet arcosoliumlukline bulunmaktadır. Batı duvarında bulunan 1 No’lu Kline 1,72m uzunluğunda, 0,65m derinliğinde ve arcosolium ile kline arasındaki yükseklik ise 1,22m’dir.

Klinenin kuzeyinde yastık kısmı mevcuttur. Güney duvarında bulunan 2 No’lu Kline, 1,88m uzunluğunda, 0,63m derinliğinde ve arcosolium ile kline arasındaki yükseklik ise 1,43m ölçülerindedir. Klinenin batısında yastık kısmı mevcuttur. Doğu duvarında bulunan 3 No’lu Kline, 1,78m uzunluğunda, 0,68m derinliğinde ve arcosolium ile kline arasındaki yükseklik ise 1,60m’dir.

Ana kayaya oyularak yapılan mezarda, aşınmalar sonucu parça kopmaları, renk bozulması ve rutubetlenme görülmektedir.

SÜRGÜCÜ MAHMUT GÜLER EVİ

Mahmut Güler Evi, Mardin ili, Savur ilçesine 15km uzaklıkta bulunan Sürgücü (Ewina) Mahallesi’nde yer almaktadır. Yapı, eğimli, dikdörtgen bir alanda ana kaya üzerinde, kuzey-güney doğrultusunda konumlanmaktadır. Avlulu, eyvanlı plan düzenine sahip olan yapı, tek katlıdır. Kesme ve düzgün kesme taştan yığma tekniğiyle inşa edilmiştir. Yapının avlusu, ahır olarak kullanılmaktadır. Doğu-batı yönünde uzanan dikdörtgen planlı bir eyvan ve kuzey ile güneyinde şekillenen mekânlardan oluşan yapıya eyvanın doğusunda bulunan basık kemerli dikdörtgen formlu bir açıklıktan geçiş yapılmaktadır. Eyvanda çeşitli formda nişler yer almaktadır. Eyvanın kuzeydoğusunda, basık kemerli dikdörtgen formlu açıklıktan, doğu-batı yönünde uzanan dikdörtgen planlı üzeri çapraz tonozlu bir mekâna geçilmektedir. Bu mekânda, çeşitli formlarda yüklük, nişler ve düz lentolu dikdörtgen formlu pencere açıklıkları bulunmaktadır. Bu mekânda, sonradan briket duvar örülerek mekân, hol ve yaşam alanı olarak ikiye ayrılmıştır. Mekânın doğu duvarına niş açılarak farklı bir mekân eklenmiştir. Bu eklenen düz ahşap lento ile geçişin sağlandığı mekân, banyo olarak kullanılmaktadır. Eyvanın güneydoğusunda, basık kemerli dikdörtgen formlu açıklıktan doğu-batı yönünde uzanan dikdörtgen formlu üzeri çapraz tonozlu bir mekâna geçilmektedir. Bu mekânda çeşitli formlarda yüklük, nişler ve dikdörtgen formlu ve düz lentolu pencereler bulunmaktadır. Pencerelerin üzerinde çeşitli formlarda tepe pencereler yer almaktadır. Bu mekân, sonradan briket duvar örülerek bir hol ve yaşam mekânına dönüştürülmüştür. Hol bölümünde, belli bir yükseklikte ahşap kirişler ile ara kat oluşturulmuştur. Yapı, düzgün olmayan bir zemine oturtulduğundan eyvanın batısından avluya merdiven ile ulaşılmaktadır. Dikdörtgen planlı avluya, kuzeyde bulunan dikdörtgen formlu düz lentolu açıklıktan giriş sağlanmaktadır. Yapı cepheleri, sade olmakla birlikte batıya bakan cephe yaşmaklı kemerli niş içerisine yerleştirilmiş dikdörtgen formlu pencere ve tepe pencereleri ile eyvanın batı açıklığı bulunmaktadır.

İç mekânın duvar ve tonoz yüzeylerine çimento esaslı sıva ve boya uygulanmıştır. Sıva ve boyalarda yoğun derecede renk bozulmaları, çiçeklenme, dökülme, çatlaklar ve rutubetlenme görülmektedir. Yapının dış cephesindeki derzlerde boşalmalar, renk bozulma çiçeklenme, dökülme, çatlaklar ve rutubetlenme görülmektedir. Yapının dış cephesindeki derzlerde boşalmalar, renk bozulmaları, yosunlaşmalar ve biyolojik oluşumlar tespit edilmiştir.

SÜRGÜCÜ PİR İSA ZİYARETİ

Pir İsa Ziyareti, Mardin ili, Savur ilçesine 15km uzaklıktaki Sürgücü (Ewina) Mahallesi’nde yer almaktadır. Hicaz’a giden Hacı Abdullah Bey rüyasında Sürgücülü Piri İsa’yı görmüştür. Hacı Abdullah Bey, Hac vazifesini yerine getirdikten sonra 1823 yılında Pir İsa için bir kubbe ve mescit yaptırmıştır. Hz Ebubekir’in soyundan gelen Pir İsa, Dört Halife Dönemi’nden sonra Sürgücü’ye göç etmiştir. Pir İsa, Sürgücü halkı tarafından saygı duyulan bir âlimdir (1). Dikdörtgen planlı bir alana oturtulan ziyaret, türbe, mescit ve avludan oluşmaktadır. Kesme taştan inşa edilen yapının, ortasında bulunan çapraz tonozlu eyvanın batısında 0,73m genişliğinde 1,11m derinliğinde ve 1,66m yüksekliğindeki açıklıktan türbe alanına geçilmektedir. Türbe, doğu-batı yönünde 3,60m, kuzey-güney yönünde 10,20m ölçülerinde ve dikdörtgen planlıdır. Beşik tonozlu ve üzeri düz dam şeklinde yapılan türbede, Pir İsa ve oğullarına ait olmak üzere toplamda 3 adet mezar bulunmaktadır. Türbenin güneyinde 0,67m genişliğinde 0,53m derinliğinde 1,33m yüksekliğinde mihrap yer almaktadır. Türbe alanında dikdörtgen formlu mazgal pencere açıklıkları bulunmaktadır. Eyvanın doğusunda, 0,66m genişliğinde, 1,15m derinliğinde ve 1,40m yüksekliğindeki açıklıktan mescide geçilmektedir. Kare planlı mescit, 2,70x2,70m ölçülerindedir. Mescidin güneyinde, 0,38m genişliğinde, 0,45m derinliğinde ve 0,67m yükseklinde küçük mihrap nişi yer almaktadır. Mescidin üzeri kubbe ile kapatılmış olup, kubbeye geçişlerde tromplardan yararlanmıştır. Ziyaret alanının güneyinde, doğu-batı doğrultusunda 7,75m, kuzey-güney doğrultusunda 7,85m ölçülerimdeki kare planlı avlu bulunmaktadır. Girişi batı yönünde yer alan avluda, 2 adet mezar ve depo bulunmaktadır. Üst örtünün döşeme kısmında betonarme malzeme kullanılmıştır. Ayrıca avlunun üst örtüsünün bir bölümü , metal trapes saç ile kapatılmıştır. Avluda yer alan depo, sonradan betonarmeden inşa edilmiştir. Yakın zamanda restorasyon geçiren yapının iç mekân, eyvan ve dış cephe yüzeylerine çimento esaslı sıva ile boya uygulanmıştır. Sıva ve boyalarda kısmı çatlaklar ile rutubetlenmeler görülmektedir.

SÜRGÜCÜ MAHALLESİ ESKİ CAMİİ

 Sürgücü Mahallesi Eski Camii, Mardin ili, Savur ilçesine 15km uzaklıkta bulunan Sürgücü (Ewina) Mahallesi’nde yer almaktadır. Dikdörtgen bir alana oturtulan caminin inşasında, kesme taş kullanılmıştır. Avluya geçiş sağlayan girişin üzerinde 1241 tarihi yazılmaktadır. Caminin kuzeyinde, çapraz tonozlu üç bölümlü son cemaat mahallinde, 1,0m derinliğinde 0,91m genişliğinde ve 1,90m yüksekliğinde yarım daire kemerli açıklıktan, harim mekânına geçilmektedir. Harim mekânı, doğu-batı yönünde 13,50m, kuzey güney yönünde 7,33m ölçülerinde ve enine dikdörtgen planlıdır. Yarım daire kemerler ile iki sahına ayrılan harim mekânının güneyinde, genişliği 0,95m, derinliği 1,10m ve yüksekliği 2,0m olan mihrap nişi yer almaktadır. Mihrap nişinin batısında, taştan yapılmış minber bulunmaktadır. Harim mekânında, dikdörtgen formlu pencere açıklıkları ve nişler mevcuttur. İçten beşik ve çapraz tonozlu olan cami; dıştan düz dam üst örtüye sahiptir. Caminin kuzeyinde, 16,30m (doğu-batı)x7,65m (kuzey-güney) ölçülerinde dikdörtgen planlı avlu bulunmaktadır. Batısında giriş açıklığı bulunan avlunun kuzeydoğusunda, hela ve abdesthane yer almaktadır. Bunların dışında yine avlunun kuzeydoğusunda, revakın ise doğusunda, dikdörtgen planlı üzeri düz dam şeklinde yapılmış öğrenci odası olduğu düşünülen mekân yer almaktadır. Avlunun güneybatısında, kare kaide üzerinde yükselen silindirik gövdeli minare, tek şerefeli olup üzeri külah ile kapatılmıştır.

Harim mekânındaki duvar ile tonoz yüzeylerine ve son cemaat mahalline çimento esaslı sıva ve boya uygulanmıştır. Mihrap nişinin ve harim mekânının duvar yüzeyleri belli bir seviyeye kadar seramik kaplanmıştır. Boyada çatlak, kabarma ve dökülmeler mevcuttur. Avlunun duvar yüzeylerinde, rutubetlenme ve yosunlaşma görülmektedir. Yapıda, abdest alma yeri ve hela, betonarme olarak sonradan yapılmıştır. Ayrıca yapının dış cephesinde, çimento esaslı harç ile sonradan kapatılmış kısımlar mevcuttur.

SÜRGÜCÜ MAHALLESİ ÇAMAŞIRHANE

Sürgücü Mahallesi Çamaşırhanesi, Savur ilçesine 15km uzaklıkta bulunan Sürgücü (Ewina) Mahallesi’nde yer almaktadır. İnşa kitabesi olmayan çamaşırhane, Savur merkezde bulunan Hacı Abdullah Bey Çamaşırhanesi (19. yy’ın ikinci yarısı) ve Başkavak (Ahmedi) Köyü Çamaşırhanesi ile plan ve malzeme tekniği açısından benzerlik göstermektedir. Bundan hareketle, çamaşırhanenin, 19. yy’ın ikinci yarısında Hacı Abdullah Bey’in kızı Ahmet Ağa’nın eşi Şerife Hanım tarafından yaptırıldığı düşünülmektedir (1). Dikdörtgen bir alana oturtulan çamaşırhanenin yapımında, kesme taş ve moloz taş kullanılmıştır. Üst örtüsü tamamen yıkılan çamaşırhaneye, güneyde yer alan 0,87m genişliğinde, 0,90m derinliğinde ve 1,90m yüksekliğindeki açıklıktan geçilmektedir. Çamaşırhane içten, kuzey- güney yönünde 3,50m, doğu-batı yönünde 9,40m ölçülerinde ve dikdörtgen planlıdır. Yapının ortasında, doğu-batı yönünde uzanan 9,40m uzunluğunda ve 0,50m genişliğinde su arkı geçmektedir. Çamaşırhanenin iç mekânında pencere açıklıkları, dikdörtgen formlu nişler ve çeşitli amaçlar için kullanılan sivri kemer formlu ocak nişleri bulunmaktadır. Üst örtüsü tamamen yıkılan çamaşırhanenin, düz dam şeklinde yapıldığı düşünülmektedir. Çamaşırhanenin atık suyu, yapının batı cephesinde bulunan ark ile dereye ulaşmaktadır.

Çeşmenin bazı bölümlerinde malzeme kayıpları mevcuttur. Restorasyon çalışmaları ile bazı taşların üzeri ve derzler harç ile kapatılmıştır. Yapıda, derz boşalmaları, aşınmalar, biyolojik bozulmalar ve beşeri kaynaklı kirlenmeler mevcuttur.

SÜRGÜCÜ İSA AĞA SU DEĞİRMENİ (AŞÊ İSO)

İsa Su Değirmeni (Aşê İso), Mardin ili, Savur ilçesine 15km uzaklıkta bulunan Sürgücü (Ewina) Mahallesi’nde, Ahmet Ağa Köprüsü’nün güneyinde yer almaktadır. İnşa kitabesi olmayan değirmenin ne zaman ve kim tarafından yapıldığı bilinmemektedir. İ. Yıldız tarafından Pir İsa Değirmeni olarak da adlandırılan değirmen, Savur Emiri Hacı Abdullah Bey tarafından 19.yy’da inşa edilmiş olan bölgedeki Pir İsa Türbesi ile çağdaş olmalıdır. Yöredeki halk, değirmenin Pir İsa’nın anısına Hacı Abdullah Bey tarafından inşa edildiğini söylemektedir. Plan özelliği, inşa tekniği, kullanılan malzeme ve yöre halkının verdiği bilgilerden hareketle değirmenin, 18.-19. yy’da inşa edildiği düşünülmektedir (1). Günümüzde harabe durumda olan, üst örtüsü büyük oranda yıkılan değirmenin iki mekânı ana kayaya oyularak elde edilmiş, diğer mekânlar ise kesme taş ve moloz taştan inşa edilmiştir. “U” planlı olan değirmen, üç mekân, su haznesi ve su oluğundan oluşmaktadır. İçten çapraz tonoz ve beşik tonozlu olan değirmen; dıştan üzeri düz dam şeklinde yapılmıştır.

Güneyde bulunan sivri kemerli eyvanın kuzeyinde yer alan, 1,55m genişliğinde, 1,60m derinliğinde ve 1,80m yüksekliğindeki açıklıktan değirmene geçilmektedir. Bu açıklığın dışında değirmenin üzerinde bulunan merdiven ile de öğütme mekânına inilmektedir. Öğütme mekânı, doğu-batı yönünde 4,0m, kuzey-güney yönünde 8,0m ölçülerinde olup dikdörtgen planlıdır. Öğütme mekânında büyük oranda tahrip olmuş ve günümüze sadece öğütme taşının gelebildiği öğütme haznesi bulunmaktadır. Çapraz tonozlu öğütme mekânının güneyinde ve kuzeyinde kayaya oyularak elde edilen dikdörtgen planlı mekânların depo veya hayvanlar için kullanıldığı düşünülmektedir. Öğütme haznesindeki mekanizmayı çalıştıran su, doğuda bulunan yuvarlak kemerli tahliye açıklığından dere ile birleşmektedir.

Öğütme mekânının kuzeybatısında kayaya oyularak yapılmış ince ve dar bir koridor bulunmaktadır. Öğütme mekânı ve etrafında yer alan kayaya oyularak elde edilmiş mekânlarda, mazgal pencere açıklıkları, yuvarlak kemerli nişler ve ocak nişleri yer almaktadır. Bunlarında dışında kayaya oyularak elde edilen mekânlarda kandil nişleri de bulunmaktadır. Öğütme mekânının batısında, ağız çapı 2,20m, ortalama derinliği ise 3,0m olan su haznesi bulunmaktadır. Su haznesine batıda bulunan 8,0m uzunluğunda ve 1,0m genişliğindeki oluktan su taşınmaktadır.

Yoğun tahribata maruz kalan değirmende bazı bölümler yıkılmıştır. Beşeri ve doğal etmenler sebebiyle kirlenmeler, parça kopmaları, biyolojik bozulmalar, küflenme ve tuzlanma görülmektedir.

SÜRGÜCÜ HEZNİYE SU DEĞİRMENİ (AŞÊ HIZNİYE)

Hezniye Su Değirmeni (Aşê Hızniye), Mardin ili, Savur ilçesine 15km uzaklıktaki Sürgücü (Ewina) Mahallesi’nde yer almaktadır. Değirmen, Sürgücü Mahallesi’nin 1,3km batısında, Seyhan Çayı’nın doğu yakasında yer almaktadır. İnşa kitabesi olmayan değirmenin ne zaman ve kim tarafından yapıldığı bilinmemektedir. Savur’da inşa edilen eserlerin çoğunluğunun Savur Emiri Hacı Abdullah Bey Dönemi’nde (Ö.T. 1880) inşa edilmesinin yanı sıra; plan, inşa tekniği ve yapı malzemesi ile değirmenin 18.-19. yy’da yapıldığı düşünülmektedir (1). Ana kaya üzerine kesme ve moloz taştan inşa edilen yapı, iki mekân, iki su haznesi ve iki su oluğundan oluşmaktadır. İçten beşik ve çapraz tonozlu olan değirmen; dıştan üzeri düz dam şeklinde yapılmıştır. Değirmene kuzeyde bulunan, genişliği 1,55m, derinliği 1,37m ve yüksekliği ise 2,10m ölçülerindeki yuvarlak kemerli açıklıktan geçilmektedir.

Büyük oranda tahrip olan dikdörtgen planlı öğütme mekânı, doğu-batı yönünde 9,60m, kuzey-güney yönünde 5,25m ölçülerindedir. Mekânda 2 adet öğütme haznesinin izlerine rastlanmıştır. Öğütme mekânının doğusunda, doğu-batı doğrultusunda 6,0m, kuzey-güney doğrultusunda 5,36m ölçülerine sahip dikdörtgen planlı bir mekân bulunmaktadır. Bu mekânın depo veya hayvanlar için kullanıldığı düşünülmektedir. Öğütme mekânının altında mekanizmayı çalıştıran su, kuzeyde bulunan yuvarlak kemerli tahliye açıklığından dışarı akmaktadır. Bu açıklıklar günümüzde moloz yığını ile kapatılmıştır. Öğütme mekânında ve doğusundaki mekânda, mazgal pencere açıklıkları ve yuvarlak kemerli nişler bulunmaktadır.

Öğütme mekânının güneyinde, 2 adet su haznesi bulunmaktadır. Doğudaki su haznesi tamamen tahrip olmuş iken; batıda bulunan su haznesi, 1,80m çapında, korunan derinliği ise 2,80m ölçülerindedir. Su haznelerinin güneyinde bulunan su olukları, büyük oranda tahrip olmuştur.

Duvar ve tonoz yüzeylerinde yoğun derecede küflenme, çatlaklar, parça kopmaları ve renk bozulması, cephede ise yüzey kirlenmesi ve derz boşalmaları gözlemlenmiştir.

Kaynak:

Yıldız, İ,. Mardin’deki Su Mimarisi, Doktora Tezi (Yayınlanmamış), Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Van, 2008,

SÜRGÜCÜ AHMET AĞA KÖPRÜSÜ

Ahmet Ağa Köprüsü, Mardin ili, Savur ilçesine 15km uzaklıkta bulunan Sürgücü Mahallesi’nde yer almaktadır. İnşa kitabesi bulunmayan köprünün ne zaman inşa edildiği bilinmemek ile beraber yöre halkı, Ahmet Ağa tarafından yapıldığını söylenmektedir. Yolun düz olduğu köprüler grubuna giren yapı trafiğe açık bir şekilde kullanılmaktadır. Yapı, doğu-batı 63,40m uzunluğunda, 5,10m genişliğindedir. Yöre halkı tarafından Çemé Awina olarak adlandırılan çayın üzerine inşa edilen köprü, beş gözden oluşmaktadır. Köprünün güneyinde 3 adet sel yaran bulunmaktadır. Köprü, kesme, düzgün kesme ve moloz taştan inşa edilmiştir. Yakın zamanda restorasyon gören köprüdeki taşlar temizlenmiş ve derz araları doldurulmuştur. İç tonoz yüzeyleri sıva ile örtülmüştür. Taşlarda kararmalar, aşınmalar, rutubetlenme ve yer yer parça kopmaları mevcuttur.

SÜRGÜCÜ AHMET AĞA YAZLIK EVİ

Ahmet Ağa Yazlık Evi, Mardin ili, Savur ilçesine 15km uzaklıkta bulunan Sürgücü (Ewina) Mahallesi’nde yer almaktadır. Eğimli ve dörtgen bir alana, doğu batı doğrultusunda konumlanmıştır. Yapı, kesme ve düzgün kesme taştan yığma tekniğiyle inşa edilmiştir. Revaklı ve tek katlıdır. Yapının doğu, batı ve kuzey yönünde revaklı 3 adet girişi bulunmaktadır. Kuzeydeki revak ana giriş olarak planlanmış olup, günümüzde üst örtüsü yıkılmış ve üzeri betonarme düz dam şeklinde yapılmıştır. Bu giriş günümüzde kapatılmış ve kullanılmamaktadır. Günümüzde yapının ana girişi basamaklarla ulaşılan doğuda bulunan dikdörtgen planlı, üzeri çapraz tonozlu revaktan, üzeri üç kemerli bir niş içine alınan yuvarlak kemerli dik dörtgen formlu açıklıktan sağlanmaktadır. Açıklığın etrafında üzerinde geometrik ve damla motifi bulunan sütunceler bulunmaktadır. Bu açıklıktan dikdörtgen planlı, üzeri beşik tonozlu bir hole ve bu holün kuzey ve güneyinde bulunan mekân ve batısında bulunan hole geçilmektedir. Kuzey ve güneyinde bulunan mekânlar, yuvarlak kemerli, dikdörtgen formlu açıklıktan girilen dikdörtgen planlı ve üzeri beşik tonozludur. Bu mekânlarda, çeşitli formlarda nişler ve pencere açıklıları, mevcuttur. Bu holün kuzeyinde, taş basamaklar ile dama çıkılan bir merdiven bulunmaktadır. Giriş holünün batısında bulunan düz lentolu, dikdörtgen formlu açıklıktan geçilen hol, yapının ana holü olup bu holün doğu ve batısı birbirinin simetriği olarak planlanmıştır. Ana holün doğusunda bulunan mekânlar, günümüzde yaşam alanı, mutfak, kiler, lavabo vb. işlevde kullanılmakta iken, ana holün batısında bulunan mekânlar günümüzde ahır, odunluk, depo işlevlerinde kullanılmaktadır. Yapının dış cephesine bakan pencere açıklıkları düz lentolu, dikdörtgen formda olup üzerinde yuvarlak kemerli sağır nişler yer almaktadır.

İç mekânlardaki duvar ve tonoz yüzeyleri boyanmıştır. Boyalarda derin çatlaklar, dökülmeler ve rutubetlenme saptanmıştır. Yapının dış cephe duvarlarındaki taşlarda renk bozulması, aşınmalar ve derz boşalmaları mevcuttur. Günümüzde yer yer çimento esaslı harç ile doldurulan derz ve taş yüzeyleri görülmektedir. Yapının teras döşemesi sonradan betonarme düz dam şeklinde yapılmıştır.