SÜRGÜCÜ HEZNİYE SU DEĞİRMENİ (AŞÊ HIZNİYE)

Hezniye Su Değirmeni (Aşê Hızniye), Mardin ili, Savur ilçesine 15km uzaklıktaki Sürgücü (Ewina) Mahallesi’nde yer almaktadır. Değirmen, Sürgücü Mahallesi’nin 1,3km batısında, Seyhan Çayı’nın doğu yakasında yer almaktadır. İnşa kitabesi olmayan değirmenin ne zaman ve kim tarafından yapıldığı bilinmemektedir. Savur’da inşa edilen eserlerin çoğunluğunun Savur Emiri Hacı Abdullah Bey Dönemi’nde (Ö.T. 1880) inşa edilmesinin yanı sıra; plan, inşa tekniği ve yapı malzemesi ile değirmenin 18.-19. yy’da yapıldığı düşünülmektedir (1). Ana kaya üzerine kesme ve moloz taştan inşa edilen yapı, iki mekân, iki su haznesi ve iki su oluğundan oluşmaktadır. İçten beşik ve çapraz tonozlu olan değirmen; dıştan üzeri düz dam şeklinde yapılmıştır. Değirmene kuzeyde bulunan, genişliği 1,55m, derinliği 1,37m ve yüksekliği ise 2,10m ölçülerindeki yuvarlak kemerli açıklıktan geçilmektedir.

Büyük oranda tahrip olan dikdörtgen planlı öğütme mekânı, doğu-batı yönünde 9,60m, kuzey-güney yönünde 5,25m ölçülerindedir. Mekânda 2 adet öğütme haznesinin izlerine rastlanmıştır. Öğütme mekânının doğusunda, doğu-batı doğrultusunda 6,0m, kuzey-güney doğrultusunda 5,36m ölçülerine sahip dikdörtgen planlı bir mekân bulunmaktadır. Bu mekânın depo veya hayvanlar için kullanıldığı düşünülmektedir. Öğütme mekânının altında mekanizmayı çalıştıran su, kuzeyde bulunan yuvarlak kemerli tahliye açıklığından dışarı akmaktadır. Bu açıklıklar günümüzde moloz yığını ile kapatılmıştır. Öğütme mekânında ve doğusundaki mekânda, mazgal pencere açıklıkları ve yuvarlak kemerli nişler bulunmaktadır.

Öğütme mekânının güneyinde, 2 adet su haznesi bulunmaktadır. Doğudaki su haznesi tamamen tahrip olmuş iken; batıda bulunan su haznesi, 1,80m çapında, korunan derinliği ise 2,80m ölçülerindedir. Su haznelerinin güneyinde bulunan su olukları, büyük oranda tahrip olmuştur.

Duvar ve tonoz yüzeylerinde yoğun derecede küflenme, çatlaklar, parça kopmaları ve renk bozulması, cephede ise yüzey kirlenmesi ve derz boşalmaları gözlemlenmiştir.

Kaynak:

Yıldız, İ,. Mardin’deki Su Mimarisi, Doktora Tezi (Yayınlanmamış), Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Van, 2008,